Grigor Prlicev
Grigor Prlicev
AaaAa V Hiljada i Sedumstotin Shezdeset i Vtoro Leto V hiljada sedumstotin shesdeset i vtoro leto V Ohrid od Carigrada doshel Salaor. Se predstavil prd Arsenja, nasha patrika chesnago, I mu rek'l slovo gorko, slovo zhalosno: "Carska volja e da trgnesh deneska za v Carigrada, Na tebe od vrli Grci golem poplak e." Sobral Patrik svoe stado v crkva svjatij-Klimentova Blagoslov mu dal posleden, r'ce zapletil. D'lgo vreme lipal starec vo m'lchanje vsenarodno I po bela brada ronel s'lzi goreshchi "Slushajte me mili cheda, jas kje ida v Carigrada: Na mene od vrli Grci golem poplak e. Grckij Patrik kje ni stroshi slavna ohridska stolica I mene do smrt kje drzhi v zatochenie. Kje prati vladici Grci, licem svetci, srcem v'lci. Kje ve davat, kje ve strizhat, kje m'lzat do krv Megju naroda kje sejat nesoglasje i razdori, Da se mrazat sin so tatka i so brata brat. I kje viknete do Boga i krilo ne kje najdete, smireni kje navedete glavi dozemi. Kje mi bidete siraci; taka bilo napisano. Elate mi da ve gushna za posleden p't. Chrna t'ga porazila staro, mlado, m'zhi, zheni, Vsi so r'ce zapleteni slzi prolivat. Toj gi gushka, tie t'zhni mu celuvat desna r'ka, i od r'ka kak od izvor s'lzi se lejat. Vjahnal Patrik brza konja i nevolno up'til se. Toga grmkij plach naroden nebo procepil. Umilil se chesnij Patrik, svalil shapka navezana, Pogledal na sino nebo, ljuto proklnal: "Oh! poslushaj, milij Bozhe! Hair nikoga da nemat Stamche bej i Bujar Ligdo, Pejko chelebi! Milostivij Bog poslushal patrichka goreshcha kletva; Slava nihna, seme nihno pogubil so shum. I sega vo kukji nihni tkae pajak pajachina i na pusti strehi nihni hukat hutove.
mArInCe Go peam ova na hor :)
AaaAa The Sirdar From Galichnik to Reka sighs and shrieks of sorrow rise; What dire disaster hounds The men and women thus to waken Echo with their cries? What New-found ill abounds? Have the hailstorm's sharp stones shattered the field of standing wheat? Have locusts stripped the fields? Has the Sultan sent hard-hearted taxmen early for receipt Of their most bitter yield? No, the sharp stones have not shattered the field of standing wheat; Nor locusts stripped the fields; Nor the Sultan sent hard-hearted taxmen early for receipt Of their most bitter yield. Fallen is the mighty Kuzman at wild Geg's hands; The sturdy Sirdar's slain. Now brigands bold will hold our mountains, ravaging our lands, And none shall bar their way. Peasants, Demeter's attendants, spread the dreadful word, The word of dire despair; And wailing loud and moaning low in horror when they heard, The woman tore their hair. It rose and swelled and growing great, flew fast among the folk, Like Boreas, swift of wing, In every village, every home the fearful whispers spoke The word of woeful ring. Amongst the windows and the poor salt tears in tribute flood, Among the maidens too; Like man who have been struck by lightning all the peasants stood Who heard the mournful news. II. Once, in Spring, a pensive woman paused before her door, Lit by the sinking sun. Her elbows rested on her knees and cradled in her arms she bore A coldly gleaming gun. She is in her middle years, a buxom fine-formed woman, Soldier-strong in build, And well-proportioned, like a carving of an Amazon - Ay, she is Beauty's child. Her beauty, undiminished by the passing years, still reigns In her fresh shining colour; The flow of youthful sap has not been coarsened in her veins. This is the wretched Neda. This is Kuzman's worthy wretched mother; she who knows Sorrows where no hope gleams. Her eyes are fixed upon the ground; she contemplates her woes And dreams the darkest dreams. The props supporting her poor house, it seems to her, lean low, Creak, crumbling in the night, Tumble till but one solitary, sturdy beam stands now Erect in single might. Yet even after it the fiery, fierce-eyed serpents lust, Crushing it to the ground, Crashing the whole house down, and there, beneath its drifting dust, A fitting grave have found. In disgust she tries to brush aside these dreams that gnaw, To banish these black thoughts; But still tormenting images return and take by storm Her mind, dream-caught. Her frowning forehead rises as faint rustling footsteps pass - This must be her son! - Only to wilt again in woe, a stalk of withered grass - 'Tis not the awaited one. And thus in silence everyone passed by with baited breath; Indeed there was no one To muster up the courage, tell her of the tragic death Of Kuzman, her one son. He was the soul of honour and his mother's only stay. He was her first-born child. The terror of the Harpy he, who hungrily would prey Upon the Albanian wild. Fondly his mother places fresh-drawn water on the fire, Such as she always keeps To bathe her battle-weary son and wash away the mire - While he in silence sleeps. She hopes, poor soul, to make him welcome home when once again His clean-limbed horse frisks there. The mighty tsar of all these shadowy mountains, he is then Three times more dear to her. Time and again had Kuzman harried the mountain robbers bold Who everywhere robbed rudely, Then oft the victorious soul of courage with his comrades rode Home to his village proudly. III. But suddenly outside the house the sound of steps is heard, A sound subdued and low. Four Albanians in mourning with their bowed heads bared Descent the village road. Dark with sweat they bear their burden to the very doors, The precious body they bear, While all the village folk, dumbfounded, gathered round the corpse In stricken silence stare. Wild the weeping, loud the wailing rising all around, As if a nation cursed Were met together there to mourn the dearest thing they owned And that same hour had lost. By Kuzman's corpse his restless horse stands sadly whinnying With precious blood still stained, Stamps on the ground, while with a chill his mane is shivering For his master and his friend. His mother hesitates a moment, imperceptibly; She knows ill news is nigh From such sad sounds; unsteadily she hurries out to see, Then gives a piercing cry Like a lioness by huntsman haughtily pursued To seize her womb's first fruit - A sight that draws tears from all eyes, the firmest cheek is dewed, And pity knows no bounds. Throughout the village still it spreads, that sound of misery And Neda now unties The sable kerchief from her head and lets her hair fall free While louder sound her cries. "Peasants! Faint-hearted people, from my courtyard get you gone!" Her furious rage begins. "I would look upon him, so be silent everyone, And look to your own sins. "My sobbing, these my tears of ice that flow and my cold cries Are tribute and libation. 'Tis for your daughters and your brides that tears should fill your eyes Who now have no salvation. "For what hope can the passing days now bring you in their train? Kuzman has passed away, He who cherished all of you and this, his dear domain, As the apple of his eye." The mother's shirll cry shook the people to the very core. Straightway they made her room - A maenad wild with grief she was flying hair who bore Down on her dead son, Weeping, she pressed his cold head to her breast, like ivy clinging Round a young maple tree, Embracing it and gaining succour, from its strong trunk drinking. And there arose a deep Weeping and wailing from her heart that filled the very air. The women now drew near The sorry creature, whispering in aching sorrow words Of comfort in her ear. Like a flock of swallows they console her and her persuade From that dear corpse to part. Who can listen to a woman's sweet-toned voice unswayed? Who is so deathly hard? Bareheaded, the Albanians respectfully drew round With folded arms; and here The eldest one, advancing with his eyes cast on the ground, Whispers in voice sincere: "Every day were you to weep for him you would have cause, Good mother, yet be strong. A giant you have lost indeed, but those to come will laud Your son's brave deeds in song. "Ay, mother, for by Ares' servants honoured shall they be, His feats of far renown. And all across the world by minstrels honoured shall you be In singing accents warm. "Yet, if you would listen to me, staunch your choking tears, Of everything I'll tell All that I know; heroic feats are holy things to hear." All paused and silence fell........................................ ----------------------------- Koj ke ja najde na makedonski i ja go postira ovde, dobija pivo od mene...moze i ona sto ide uz stap :)
Homer MakeDonski Ako najdam edno pivo i dve cackalici moze ? [img]http://faq.macedonia.org/images/GrigorPrlicev.gif[/img]
AaaAa A cackalici bez kebapi ne idat... i mnogu shto drugo:) Samo ti najdi, se se moze ;)))
dejan eve nesto za nego! http://www.mian.com.mk/eizdanija/poezija/grigor.htm sum slusnal deka napisal nesto za Skendenberg???
AaaAa Da dejan, poema koja ne bila iznadena do negovata smrt, za posle toa neznam, jas nemam naletano na nea, ako nekoj znae neka kaze.
Homer MakeDonski AaaAa да знаете дека ми е жал што дамна не ве читам на форумов и дури сега гледам ве нема ни во модераторите.Животот влече на своја страна нели. Јас ви посакувам се најдобро каде и да сте , и ако некогаш прочитате да не заборавате дека сте ветиле пиво. Стапот друг нека крка :)
Homer MakeDonski Сердарот препев:Георги Сталев 1 Пискотници се слушаат од Галичник во Река, што тешка несреќа ги збра и мажите, и жените, та гласи тажна ека и навева се коб и зла? Дал' град полињата житородни ги беше фатил? Ил' рој од скакулци се вдал? Дал' султанот арачлии час предвреме им пратил да збира арач лут без жал? Ни град полињата житородни ги беше фатил, ни рој од скакулци се вдал, ни султанот арачлии час предвреме им пратил да збира арач лут без жал. Та Кузман, јунак славен, падна убиен од Гега, тој сердар прочут падна в бој, и ќе ги гази пљачкашот планините ни сега, а да ги брани нема кој . . ." -Земјоделци, служители на Деметра1 баш така шепотеа за гласот зол; а жените, штом чуја, писнаа од силна мака и коси корнеа од бол. -------------------- 1 Деметра — божица на плодородноста.
Homer MakeDonski А гласот растеше, и голем стана та се дигна ко Бореј2, брзокрил. За час во сите ближни села толку бргу, ене, стигна тој несреќен и кобен глас. Вдовиците и бедните, ги гледаш, солзи леат, и момите — за света чест. А земјоделците ко втрегитени од ровја беа на таа толку жална вест. Во пролетна вечер задумано почива една жена, седејќи на прагот. Со раце на колена, пушката светната ледна таа ја милува благо. На средна е доба; и јадра, и сосема здрава, кршна и херојски силна. Извајана е амазонската нејзина става: вистинска личота милна. Годините не ја намалиле онаа убост; на лице свежест се гледа, младешката сочност не ја беше сменила грубост. Таа е кутрата Неда, несреќната, достојна мајка на Кузман. Седејки в хаос од мислите мачни во земјата очите беше ги впила, бидејќи сонила соништа мрачни: Потпорните греди од нивната куќа се ведат, паѓаат шумно во мракот. Но насреде уште останала самотна греда, ама да потпира јако. -------------------- 2 Бореј - северен ветер. Но и неа бесно огнооки змејови страшни силно ја тресат од темел и куќата, најпосле, паѓа, а купишта прашни станаа гробови неми . . . Со одвратност од себе сонот го оттурна она, мислите црни ги гони; но пак ја обградија мачните слики од сонот ноќеска што и се сони Штом шушнува нешто - смуртеното чело го крева сигурно синот и ќе е! И пак го наведнува, како овената трева, зашто чеканиот не е. И зошто ја жали вдовицата минувач тажен, солзите свои ги трие? За смртта тој не се решаваше прв да и каже, од неа злото го крие, бидејки и беше единствена потпора, левен, чедо на мајка си првно. Страшилиште беше за Харпија3—Албанец гневен сегде што грабеше стрвно. На оганот мајката котелот, ене го клава: вода да стопли за толку саканите капнати јуначки нозе и глава . . . Него го носеа молкум. Се надева, кутрата, пак да го пречека кога коњче ќе разигра стројно. Тој, силниот цар на сенчестпитпе планини, тогај помил и станува тројно. А Кузман честопати гонеше пљачкаши кои плачкаа секаде смело, и секогаш силен и горд, со другарите свои, победник идеше в село. ---------------------- Харпија - божица на бурата.
Homer MakeDonski Но одеднаш се слушна надвор како некој стапи со еден толку тивок шум: четворица натажени Арнаути, без капи, по селскиот се движат друм. Испотени, мртовецот го носат; и во тремот го внесоа тој товар скап, а луѓето се собрале крај мртвиот и немо приковале свој поглед тап. Отпсекаде се чуја плачови и пискот силен, и чиниш, овој народ клет тој час го оплакуваше со својот лелек вилен најсвидното на овој свет. Крај трупот Кузманов со тага коњот 'ржи; и уште беше тој во крв; ја копка земјата и лад со гривата му држи на стопанот и другар прв. И мајката истрчува со стапка трепет полна се двоуми, но сал за миг . . . По плачот општ се сети дека веста беше болна и танок таа пушти крик, да, како лавица, што дрско ловците ја гонат и плодот и го крадат прв ... А тогаш и најтврдиот од очи солзи срона: го стигна жалта својот врв. Плачовите низ селото се носеа се уште и Неда црна крпа пак од главата си фрли, повтор косата ја пушти, а плачот стана толку јак, - „Малодушни земјоделци, излезете од дворов!" - им викна мајката со гнев. - Дајте ми го, да видам! Запрете со зборов, гледајте си на својот грев! Доста' му беа липањата пискотите ми ледни за награда во овој час. Над ваште невести и ќерки плачете, о бедни, бидејКи за нив нема спас. Та каква надеж отсега вам ќе ви носат дните? Го нема, кутри, Кузман ваш кој како своја зеница ве чуваше вас сите и крајот свиден роден наш!" При викот мајчин народот стаписано се стресна и нејзи пат и стори мал. Со коси спуштени, се фрли ко Менада4 бесна врз мртов син од жал. Плачејќи, до себе студената ја гушна глава ко бршлан којшто јавор млад прегрнува,се припива до таа тенка става .. . Се повеке од нејна град се крева плач и пискотот што воздухот го полнат, Над овој толку тажен створ се збраа многу жени и со една тага болна и шепнат тие збор по збор. Ја тешат ко миловидни ластовици, ја делат од трупот студен, толку мил. Кој гласот женски може да го слуша мирен? велам: Кој смртен толку корав бил? Албанците, гологлави, пристапија со почит, со раце скрстени. Тој час најстариот се доближи и вземи удри очи па прошепна со искрен глас: -------------------------- 4 Менада - свештеница на богот Бахус.
Homer MakeDonski - ,,И везден ти да плачеш, имаш зошто. Биди силна! Ти изгуби, о мајко, џин! Народните ќе пеат колена со уста милна за делата на твојот син. Да, слугите на Арес5 ќе го слават, мајко, сето што тој го сторил в подвиг смел, и сите певци ќе те слават секаде по светот со еден занес толку врел. А ако сакаш, почуј, немој солзи да те душат! Ќе раскажам што знам за се. Знам, свето е за херојство и подвиг да се слуша ... " - Се молкна. Сегде тивко е . . . - „Пуштајќи го денес изутрина на волја гласот чета од стомина сврати Во Стан.Но да дадеше бог да не тропнеше часот смрт што на сите им прати. Зар некаков демон кон пропаста стрмна не турна Браќата мои под ридон ко рибите насуво тогаш во борбата бурна, да се прпелкаат видов. И мајка над синот, и жена над мажот ќе кука, ќе го оплакува мрачно . . . А ние, од бачило што се наоѓаше тука, грабнавме овнови алчно. --------------------------------- Арес - бог на војната, син на Зевс и Хера. Се спуштија други во Стан; и по куќите, вични, бараа пченични лебој, Доведоа оттаму десет ергенчиња лични: некој да служи ни требал! Но господ на робјето виде од вишното небо колкав е нивниот ужас, и нададе уши стенчивиот глас да го слушне - плачот на тие што служат. Ко камшик од бога одненадеж Кузман се јави; намислил ужаси бојни . . . . . Дружината вешто ги одра, а потем ги стави на ражен бравите гојни. А крвта се впиваше каде што капеше вземи. Подоцна - судбина била! -на истата земја, во црвени порои темни крв да се пролее — сила. Од окото божје на кривдата чедата неми ни да се затскријат каде . . . Запаливме огнови.Над нив дружината спрема овнови десет да кладе. Штом сеизедливиот оган ги испече добро, откако жарот се’згаси, под дебеЛи сенки дружината наша се собра: песната долго се гласи. Врз месото, како брзокрили јастреби, ние се изнафрливме гладни. Штом некој од жедност посакаше вода да пие - служеа децата страдни. И кога се насити секој, со децата смеа почна; плапотеше сешто. Од сегде претерани смеите војнички беа; кобеа тие на нешто.
Homer MakeDonski Да, солзите на навредените целата утрин кобеа лошо над моите Ко трендафил алов црвенеа децата кутри: остро ги укорив своте. Но незапирливите млади не разбраа тогај старецот зоштпо им зборел, бидејќи одмаздата пратена над нас од бога висела веќе од горе. Блескавото сонце се беше искренало право над нас на небото. Вбесен, одненадеж среде виковите диви се јави коњик со јунаци десет. Албанецот, решија, злочинот да им го плати. Кузман ги запре со глава: им влеа тој храброст и веднашка гласник ни прати — в борба не викаше. Страва не минеше од нас. Од смртта исплашени тогај зедовме оружје в рака. Чувствувавме дека ни мрзнеше крвта . . Па кога Кузман сред јарост и мака се провикна: . . . „Бидете смели, о деца-на Река! Нечесност не ќе не плаши. Спомнете си кој ви навредувал земја, и нека срцата охрабрат ваши! И, ако со виното вдовица вашата силна жед ја загасила медно, а ако ви бацило рака со насмевка милна сираче нејако, бедно, ил ако во гозби сте имале почесно место — кое е гордост, би рекол - и ако здравицата вам ви се здравила често: здравје ви посакал секој — па, да се присетиме ние за тоа и нека да се покажеме смели! Да не речат дека сме туѓи на честа и дека фалби се нашите цели. На јуриш! Судбината ни е во скутот на бога скриена, иста и сретна!" . . . - Тој викна и разбуди смелост кај сите; и тогај виорно коњикот летна, држејќи во рацете сабја дамаскалија, лута двеостра сабја од челик. Со викот и галоп го следеа коњот на Кузман десетте јунаци смели. Се спуштија како вихрогона далга ва бојот; дишеа лутина страшна. А Гегите паѓаа и го оставаа својот врел труп на земјата прашна. Но борбата нерамна беше, и - како што бива - дадоа и тие жртви. Та не беа челични! И нив ги родила жива жена, и паѓаа мртви. А тогаш ја зеде врз грбот тежината сета син ти неизмерно сакан. Ко сторачен гигант сам против албанската чета беше се испречил така. Се носеше коњот по желба на силниот вјавач, виткав ко змија на оган; пробиваше пат, спасувајќи на херојот глава - зашто го сакаше многу. Го тераше коњот ко молња и без да го запре. Погледот ровја му беше, а ударот гигантски задаван назад и напред — смрт за Албанецот грешен.
Homer MakeDonski Штом опасност видеше Кузман од негде, тој тешко мавташе оружје ледно. Во погледот - острина. Од нас, пак, потече жешко крвта пролеана бедно. Со ноздри раширени 'ржеше коњот во пена - другар во триумфот жнеан; тој гордо ги газеше телата бедни што стенат .. Тажни стоновите беа. Пред очите наши, затрепкани в уплав, тој беше демон што сечеше тела; на одмазда гласник да казнува секогаш решен насилни, пљачкашки дела. На смртен тој никако веќе не личеше среде оние борбени часој. Под сабјата негова паѓаше Албанец беден - како под српови класој. За таа наша пропаст жал на Махмуда му стана, се спушти како орел тој. Разбеснето со шпорите тој шибна, коња врана со Кузмана да стапи в бој. Спроти него се исправи. Под црна веѓа густа одмаздата ја собрал - бран. Тој зеде в раце оружја огнодишни, а в уста стегајки остар јатаган. Од двете оружја се слушна пукање, и сетне два куршума со пискот зол излетаа, барајќи месо: едниот го сретна, и Кузман сети силен бол во рамото, кај одлево клучницата со зглобот лопатниот го крепи дел; а другиот во правта закачи, свирејќи злобно но без да сретне жива цел. И Кузман горчлив насмев сал на својот враг му прати. Се исправи на коњот жив, та дур на Махмуд му се здаде јатаган да фати -Испреварен, му зајде здив . . . Ја крена Кузлан сабјата па одлево и кратко ја замавна врз врагот клет на она место кај што гордо гркланот на вратот над телото се подал сет. Не се спротивстави коскената и јака маса на секот, што во овој миг до мишката, делејќи меса, сосем лесно стаса, и Махмуд пушти грозен крик. Да, така дрвар лесно сече в гора гранка здрава од дабот толку силен, стар. И прво падна раката со таа руса глава на мојот храбар господар. А потем падна и се урна снагата му цела врз оној грозен, крвав куп. И бликаше на земјата во струи крвта врела од уште топлиот му труп. Јуначкото тело на Кузмана беше од рани лути ишарано цело, што беа се пробиле лесно низ ребрата збрани се до внатрешните делој. Од крвта ненаситен, се уште водеше битка, лутина гневна дишејки; од раните бликаше крвта, но се уште бритка мавташе сабја, беснејќи.
Homer MakeDonski Но кога му пресекна изворот животен, тогај глава тој спушти. И рече со шепнење некакви зборови нејасни, кога - шумно од коњот се свлече. Под секира дабот, што бури победувал, така смртно под рани се веде, а потоа паѓа од моќната дрварска рака, ама - врз дрварот беден. . ." Албанецот тоа го раскажа. Мајката, која беше изумена сета, штом ова го слушна, над маката бескрајна своја затажи, припадна клета. Одненадеж народот врати со плач на плачојте како бран врз бран во брегот. Штом примолкна плачот, Албанецот, пак меѓу своите, продолжи повтор за него — „Не тажи го, жено, ти сина си Кузман, бидејќи господ во рајот го пратил; неизмерни сласти му нуди; и само плачејки душата ти му ја матиш, бидејки тој падна со своите, бранејќи ја со нив херојски земјата мачна, а не како злосторник кого Темида-6 го гони, фрла во јамата мрачна, и не како здушен од наказ, ил' прогниет, гладен, не како удавен в браној, и не како жена што потајна болест ја јаде, — туку од јуначки рани . . . ---------------------- 6 Темида - божица на правдата, керка на Уран и Геа. Да, не од недостојна смрт... За насилнички дела отплатник беше, знаејќи да одмазди смртно за својата дружина цела, голем страв сегде ширејќи. Во страшната борба тој отепа не еден Гега . . . Јас ќе ти раскажам за нив, за нашите најарни херои кои подлегнаа сега сите под лутите рани: ео борба непобедлив широкоградиот Јакуп којшто со подвижност лесна за папукот Карала беше го фатил ко кален на земја беше го треснал. Утробата сал му ја истурил. . .Потоа Рушит, сиот во позлата бојна, од чија што песна и свирба трепереа уши: опитен човек во војна. И Селман брадатиот, татко му кому му пратил поздрав, без веќе да жали, бидејки за крвта на брата си беше го фатил, — глава му одзел на Али. И Ахмед, од сонцето спален, што обесил така некојси кадија грешен врз комшиска жена кој ставил изгнасена рака, да ја обесчести решен . . . Абдурахман,,куршум чиј наместо секогаш паѓал, најди му рамен во светот: без некаква мака со сигурност безгрижно гаѓал малечки птички во летот.
Homer MakeDonski Оловниот куршум не погоди овојпат ништо. Сиот избезумен, мажи да паѓаат виде. И падна во вечните сништа, остави мајка да тажи. Живееше тој во Малесија, каде што секој кога ќе тропне на врата наоѓаше заштита, ако на стопанот некој од нив му убил и брата. Скриениот може и султанот да му го бара, заплашувајќи со колеж. па макар по цена на крвта - не ќе му го дарат онега помош што молел . . . И Сулејман, којшто го продал имањето сето, гонет од младиот порив; за сабја дамасклија немаше веќе на светот она што не би го сторил . . . И Емин, што рипна во реката Дримот та чија матица брзо го свлечка бидејќи со невооружени врази, а пијан некогаш беше се спречкал. А тогаш од водата некаков рибар што минал беше го спасил со сила. Но жицата Кузман од животот негов ја скина: судбата таква му била!. .. Чан-Јок, гостоприемлив, куќата чијашто често беше во секое време за сите отворена . . . Роден во планинско место каде што живее племе Од смртници смешни: веруваат в Алах и Христа, мешано празници слават; и оџа, и поп на гробиштата заедно исти обреди свештени прават. Па син му на Абдула, Елеас, кој - да не чуете лага - в натпревар кога ќе збесни ластовичка беше, без малку да остави трага, в правта под нозете лесни. Но нималку не му помогнаа нозете, ете! И животворните зраци изгаснаа; остави вдовица млада со дете, малечко детенце в раце . . . И најпосле, дивиот Махмуд, кој беше во сешто бик меѓу стадото бесно. Го викавме војвода, господ. . . штом наумил нешто - веднаш го вршеше лесно. Нам водачи тие ни беа; без бог да ги штити смртта ги однесе ледна. Јас не можам да ти ги изредам сите, па нити, жено, да слушаш ти седна! Од крвта на стомина борци сред викови диви земјата прокисна меко. Останавме само четворица Албанци живи што го избегнавме секот. За награда ние од Стан го донесовме син ти, толку нажалени сите: да не биде храна на птиците грабливи, нити плен да им стане на пците. Та нему му прилега погребението свето! Нека не разбере Неда јуначкото како го цени Албанецот сето!. . . . . Често од Одрин ги гледав
Homer MakeDonski зачудено Русите. Восхитен бев од синојте кои Елада ги даде. Служејќи му на Шкодралијата1 , каде што минав - гробови видов. Но каде да одев, да скитав, јас не сретнав појунак човек, жено, од сина ти сакан. И блажени нека се твоите гради се довек што го охраниле така. За твоето млеко се покажа достојно чедо, венчан од славата трајна, и никако не го посрамоти родот ти, Недо, в скут на победата сјајна .. . А куќата што ке ги чуе плачовите твои светпа ќе остане за нас. На твојата порта не ќе тропнат Албанци, кои бараат гозби и храна. За Гегата рајата трпеза полна ќе даде; рајата има, се гледа. Јас секогаш ке го почитувам покривот каде Кузлан го родила Неда и каде што таа поднесува голема тага. Пред тебе клетва ќе ветам; Албанецот нема да згазне на зборот и лага не ќе е клетвата света"! Со почит, пред телото мртво Кузманово, рака Гегите кренаа веднаш. Тупаници стиснаа силно; пред мртвиот вака клетва изрекоа една: - „Се колнам јас, јунаку, никогаш мајката твоја да не ја нажали Гега. И нема да позволам,еве, на зборот си стојам, смртник да пречи од сега". ------------------------------ 7 Шкодралијата - се има предвид Мустафа-паша Шкодренски областен владетел во почетокот на 19 век. Се колнеа Гегите, колено чисто на тие Пелазги славни. А Неда со закован поглед в кој омраза — молња се крие гледа во водачот бледа. Ко втрештена беше. Молчалива - риба! Но бликна одеднаш болката пуста. И тежеше в гради. Ја натера гневот, та викна луто мајчината уста: - „Зар повтор со злосторни ужасни мисли сте полни, скитници, грабливи страчки?! Зар пак, о, разбојници, кроите некакви волни убиства, кражби и пљачки? Зар не се сеќавате, клетници, божјата рака како ве разори, смачка? Ил' диво се смеете син ми што загина сакан мислите: час е за пљачка! Но и други борци ќе воскресне Река и водач нивни ќе излезам в гора. По вашата трага ќе тргнам и по вас ќе одам . . . Јас да ве уништам морам, ил' мртва ќе паднам. Зошто ми е животот кога син ми неодмазден ке е? Во бојот ќе побарам смрт. Но по желба на бога може и триумф да грее! Јас сина да видам - ќе жртвувам живот, копнејќи; сили со радост ќе зберам. Но залудо ти ми го фалиш ко јунак, бидејки враг си му нему по вера. Даројте на врагот се омразни. Храброста нема што да ја фалите вие. Го нејкам ја венецот никаквец што и го спрема, помисли други што крие.
Homer MakeDonski Расплакана Албанка, косите што си ги куби, фалби на Кузман му плете, бидејќи во оваа слава и подвиг и убил можеби маж или дете. Од кротката раја, во нашата клетва се вели, Гегите храна ќе зберат. Сал мојата куќа ќе била чествувана, нели? Клетви ви не се за вера! Со таквите клетви и зборови немој да мамиш! Света е куќата моја: со барут и железо полна е; не ќе ја срами Неда родината своја. Ќе дојдат ли со вас и мнозина пљачкаши стрвни, - вас ќе ве дочека смело, со божјата помош во борба со душмани крвни в крв ќе запечати дело. Ти велев често: „Кузмане не ризикуј ти живот, не елегувај во бојот пак!" Но ти опасноста ја презре, и во пресрет, диво, на болниот му летна знак. . . . Но, на рамо вие го носевте сина ми довде, голем пат вие сте прошле . . . Знам, нечесно ќе е да почнам со играта овде, зашто со милост сте дошле. И затоа нека во верност се заколне секој, нека се заколне дека не ќе врши грабежи, се дури постои веков, во намачената Река. Земете ја, инаку, клетвата назад, и така денес да почнеме битка! Јас не можал среќна да бидам се дури во мака страдниот народ се витка!" Им рече . . . ја гледаат збунето Гегите неа: лик на природата сама . . . А луѓето, сите со трепет, замаени беа од необичната драма. И откако дадоа збор Арнаутите, секој од нив се заколна дека не ќе врши грабежи, се дури постои веков, во намачената Река. Го поткрена Неда мртовецот, — тешкиот товар 8 мајчина прегратка лесен . .. Плачејќи, во бранови луѓе го гледаат ова. . Околу патот е тесен. Големото портиште скрцна ко бикова рика. Дворот се начичка добро до народот и од неговата таговна вика. (Сите пак, не ги ни собра.) Сред плачот се стегаше народот надвор и благо секој на мртвото тело Кузманово сакаше да му се доближи: да го бакне неговото чело. А Неда, носејќи го на раце лесниот товар, силно офкајќи, се качи по ретките високи скали, гологлава . . Нова стихија разнесе плачој. На постела таа го стави мртовецот, каде жена, во црнина цела, рамнодушно чекаше. Врз глава таа му кладе крпа, копринена, бела. Ти која си, жено, што можеш да стоиш сред врели плачови студена тука? Калуѓерка таа е, Фотина, чиешто челик - срце во градите чука.
Homer MakeDonski В гроб темен испратила мнозина Фотина клета. Нејната студена душа, гледајки ја одблизу смртта - замрзнала сета. Страшниот пискот го слуша, недостапна сала за солзи. Но, ете ја,стои - карпа пред јароста бурна; нејзиниот ум го зацврстиле молитви, кои идат од душата тмурна. Мртовецот таа го соблече. . . Крвави порој, лута и не една рана ... А мајката, браздите кога ги виде, без зборој ко поулавена стана. Тресејќи се целата, очи со раце стискајќи, в потп се изоблеа ладна: Еринија8 чиниш ја збрка;со глава, ко лисје нишајќи, таа полумртва падна. Надојдоа жени; од подот го кренаа тие нејното немоќно тело, и почна со студена водица некој да трие Недино високо чело. Но откако дојде на себеси кутрата Неда - отвори полека очи. Штом поткрена поглед, започнаа пак да се редат тажачки, солзи без почин. А Фотина мртвиот в корито беше го клала; вода го потури млака што беше ја стоплила Неда, чекајќи пред малку жив да се искапи така. ------------------------------ Еринија - божица на одмаздата. Го искапа бабата. Кога го вршеше ова среде тишината темна, монотоно сите ги редеше маки на Јова9, в потсмев кон сладоста земна. Ко лице и песната бестрасна беше, но река в кристално корито, чинам, што тече низ песок, гонејки ја полека-лека жедта на тие што минат. Баш така Библијата како со балсал ги слади неутешените гради ... Зборовите параа срце на тие што таму собрани беа, а само утехата стои пред кутрата мајка ко стена, болката неа ја скрши. Свршуваше песната . . . Ама опитната жена и со капењето сврши на многутажениот мртовец, херој од Река. И Кузмановото тело се провикна за да го кренат .. .Па видоа дека телото - цвет беше бело. А мајката прва се спушти и лесно го крена како од фиданка гранка. Му облече кошула веднаги опитната жена, риза - пајажина танка. А потем, позлатени дреи што Кузман на празник само ги носеше голем. Да, така младоженец ружаат моми со разни обредни песни во пролет. Го пренесе мајката, накитен сиот во злато, на чардак - резбарско дело. Го кладоа в постела: Неда по тажачки прати, најарни тажачки в село. ------------------------ 9 Јов - маченик од Библијата. човек си безброј рани по телото.
Homer MakeDonski За тажење, досега нигде неслушнато, Неда најпрво знакот го даде; И расплете коси, над мртвото затажи чедо. .. Рацете таа ги кладе врз Кузман... - „Се надевав - писна, - ој Кузмане, дека како младоженец в зора девојките ќе ми те облечат; тука Ке екнат весели, свадбени ора. Го украси резбар со цвеќиња таванов, - рече, - од младоженската стаја. Канејќи не бочвата сите на свадбена вечер — врие од виното таа. И пративме дарови на свршеницата твоја; прстенот таа го смени. Ни наближи часот за венчило. . . Злосторна моја судбино, како се мени! Но место да чуеш ти радосна свадбена песна -тажачка слушаш да пекам. И наместо одаја брачна, ох! — јамата тесна бездушно тебе те чека! На рацете нема да залулам внуче, а ете, каде ме остави, каде?! Се изгасна родот, а друго освен тебе дете нелам, не остана надеж. Го остави творецот земен со еден и родот на чествуваниот Раде. А мракот на смртта ја голтна без милост и таа фиданка бог што ја даде. На Радета Стајко му беше единствено дете; Ти, пак, Стајковата надеж. Во битките смртта на сите вам венец ви сплете на гради камен ми кладе. Та новата рана ја отвори старата; денес, кутра, да не бидам жива - над синот и мажот оплакувам одеднаш! Мене срцето в бол ми се свива. Се чуди со ужас и денес албанското племе што јунак татко ти беше; со славата побратен, сердар, тој целото време беше на херојство решен. Ги плашеше како што зајак се плаши, кој бива гонет од изгладнет орел . . . Тој падна во Дебарца кај што со Муча на живот и на смрт беше се борел. Ти остана детенце, утеха една во жалост, бујно ко фиданка в гора, За подвигот татков со восхит ти, иако мало, сакаше јас да ти зборам. Штом слушаше ти за неговото убиство, твојот поглед плалнуваше а ужас; и, вцрвен од лутина, клетва ти даде во својот гнев - дека одмазда ружаш. Бегајќи од шумот на твоите врсници, често нешто во мисли те влече: во сонот ги гледаше битките, а најаве место играчки — имаше мечој. Со опашан,тежок меч често те гледав да шеташ, пламено нешто шепнејќи. За убиства жеден, те гледав кај виорно леташ, невидлив бој ти водејќи.
Homer MakeDonski Но, отпкако порасна направи дела од кои душмански племиња в страва се стресоа... За тебе слушнав од душмани твои фалби што тебе те слават.. Штом татко ти загина, сабјата твоја повтор ја прероди Река ко пиле што пиштела в орлови нокти, во која Гега ја навредил сека домакинска куќа... Ти брзаш,мој сине,да земеш венец од лаври во крајот на блаженства,кај што не се знае болка и време, каде што таму, во рајот, од приказни можеш да сретнеш задоволства толку . . . Песни се нижат од гласој - што не ги чул досега смртник . . . И бескрајно, колку векови минат ко часој! Сред ливада, таму, и татко, и син ќе се сретат; таткото сина ќе гушне. Во борбите диви што сторила твојата чета од тебе тогаш ќе слушне. Штом јунакот тој ќе го гушне со насмевка милна, радосен ќе ми те баци . . . А, можеби, набрзо и мене, в радоста силна ќе ми подадете раце . . ." Го изрече ова . . . Бессолзните очи од тешка тага ко жарови беа; бидејќи го пресуши изворот тагата жешка - немаше солзи да леат. Во истото време подзедоа жените болно тажења, в припев редејќи, а однадвор им пригласуваше, липаше волно народот збиен, плачејќи. И едно по друго од другите жени два хора, одгласувајќи ко ѕвона, за животи редеа што рекол Кузман и сторил. Кој ке го раскаже она што жените,кога ќе тажат над мртов, го редат? .... Дојдоа мајките чие што чеда со Кузмана паднало; потем со Неда Кузман го тажеа тие. Жалејќи го Кузмана, тие над своето блиско толку неизмерно плачат: да не стане пљачка на пците. .. А лелек и пискот сегде во куќата јачат. Но одеднаш Неда истрчува горе ко елен, народот гневно го кори: - ,,Ој, орачи, мажи, не тажете вие! - им вели ! слушајте што ви се збори! В бесполезно плачење зошто венеете така? Плачот остајте го еднаш! Кому му се нозете лесни и снагата јака нека биволите веднаш ги впрегне во коли и тргне во Стан. Та и сами знаете: в прашина, мртви, десетмина јунаци лежат што смртта ги смами. скапи за земјава жртви! Па, кога се мртви, дајте им на кутрите мајки нека ги истажат барем. Тажењето за нив е награда: оплакувајки мајките ќе им ја дарат!"
Homer MakeDonski Им рече ... И рипнаа четири момчиња млади; веднаш истрчаа спроти Недината куќа, та право отидоа каде многуимотниот Фоти. Од крајната сушина колите сосема лесни тие ги свлечкаа по нив. По нешто поправија и во дупчињата тесни катран намачкаа они. И впрегнаа три чивта близнаци биволи црни. Чесно молејќи се богу, одејќи пристигнаа се до планините стрмни,. толку надиплени многу. Брзајќи биволите спотнаа. Се уште така крцкот се слуша по ридје. Ги водеше колите опитен старец што в мака препател многу и видел. *** Да, така беше тоа. Девојка, пак, тажна дома во собата и сама е. По либе таа тажи .. . Чија ли е таа мома чии клепки толку лични, се? Свршеницата е таа; Марија, и една надеж на Томе, својот татко стар. Тој женски ред-занаети со сновалка и даде и тоа беше негов дар. Не пристигна свршеникот си мртов да го кити со росен погребен букет, бидејки не тажат во Река момите, па нити го видел тој срам овој свет! Пред свадбата девојките, затворени ко пилци, сред мечтите се носат рој. Нив бог ги гледа. В ѕидот,пак,ко в кафез птички крилца го кршат тие гласот свој. Ткаејки, таа слушна плач. И мисла црна нејзе и блесна в глава како нож. Ко гласник на несреката при неа Толе влезе, леејќи солзи како дожд. — „За плач е час.. Свршеникот непријател го уби трпејќи пораз во Стан. Го тажат жените, променети во црни руби, а плачот - железен е бран." И жал, и мака скри девојката; и мирно седна пред својот нежен татко стар, Не заплака, а мени боја, проѕирна и бледна, пожолтена ко килибар. А старецот си излезе, оддалечи, мислејќи, за кого да ја мажи друг. Ој, кутриот? Тој никогаш, па иако копнејќи, не ќе стисне во преград внук. ... Штом сама остана, шамијата ја сметна в трепет и пушти веднаш жален вик. Расплетувајќи долги коси, врз нив тури пепел: го презре својот убав лик. И писна в плач; - „О дни во кои несреќа се лее! Та тажен ли е живот клет; од денес полн со болки, низа крвава тој ќе е од солзи, преполн маки сет.
Homer MakeDonski И само в гроб јас кутрата, за мојта болна душа ќе најдам сладок балсам .. . Ти, о дали свршеницата си сакана ја слушаш? Те прашам: кај ме напушти? .. . Не ќе видам да носиш пак на коњот трофеј боен, да стигнеш гордо, в роден крај. Ни на оро, сред младите, ќе видам, либе мое, да блеска твојот пусат в сјај. О, зошто немав сабја јас, та со неа мавтајќи, да летнев како јунак в бој! И место тебе, стрела албанска пречекувајќи, ко заштитник да паднев твој. А Гегата крволочен јас, бесна ко Менада, би го раскинала со заб. Но што!... Од огнот борбен момата се плаши млада; нејзиниот е мускул слаб. Со солзи жешки, да ме чуе, молби богу пратив пред светиот му моќен трон. И може творецот на светов жив да ми те врати штом мојот ќе го чуе стон! Но, кој од оној свет се вратил? Камо таков човек? Се уште силен е Харон10... Природните ги создал господ закони за довек, за мене не ги мени он! Ќе служам јас во домот божји, и во црна руба ќе бидам вечно тажна јас. Не ке примнам друг в постела, и колку да е убав, се дури трае мојот час. ----------------- 10 Харон - лоткарот што ги пренесува мртвите во пеколот. Со плач ќе те смилостувам.. О слушај ме, ти можеш да слушаш крик мој секој пат: Час побргу ти сврзи ме со либето, мој боже, во твојот рајски светол кат! Ти не си жив. Штом мојте очи сонот ќе ѓи склопи - во сонот ке ми блеснеш ти сред тишината, во сиот сјај што целата ме опи, ко оние што блесна дни. О сонце, колку светлина ти прскаш уште рано, и како лееш светол зрак! Штом Кузман не го чествуваш ти згасни в океанот да не грееш и над нас пак!" Проговори .. . И целата покуќнина од темел ја претури од силен јад. А јадот толку растеше ... Го исплака без време избраникот на својта град. ** Крај Галичник постои ритченце малечко свето врби насадено сето. И шумоли поточе, брзо ко змија, течејќи, кристални води леејќи. Светлината сончева одвај приѕирнува таму. В сенчести гранчиња тука кукајца се вести штом пролет ќе наближи само, таговно в пресрет и кука. И изморен патник замислено седнува овде, потпрен под некоја врба. Слушајки го чрчорот птичји што достига довде, целиот пролетен брбор —
Homer MakeDonski да отиде нејке. Природата шепоти жива: „Остани, човече, уште!" . .. Во ридов е станот на мртвите; пепелта сива којашто таму се суши се крие од Галичник. Творбите мaјсторски стари таква не даваат глетка! Темјанушка, симбол на тагата, на него цари, цути в убавина ретка. Под килимот послан темјанките сини ги скриле ладните гробови пусти. Не ја гледаш земјата од ними, толку што биле тие израстени густо! Штом миризба слатка оддалеку патник ќе сети. веднаш, нејќејќи, се лаже: Заборава кај тргнал. . . Таму тој често ќе срети жена во црно да тажи. Ќе види тој погоре, погледот штом ќе го сврти, споменик кренат за слава. На плочата јасно се врежани надгробни црти, под нив - мртовечка глава. Под крстат од мермер, од страната западна,еден отвор се наоѓа врежан: без престан кандилцето блеска со пламенот бледен... Кузман под плочата лежи. Кај плочава годишно еднаш девојките седат - в коси со темјанки пресни - за херојот Кузмана медно, милозвучно редат фалбени јуначки песни Но секоја приквечер некаква сенка во расо в раце маслениче носи. Нажалена, гледа кандилото да не се згаси; гробот со солзи го роси. Мртвечката глава со темјанки таа ја кити: плаче над свршеник моме ... Несреќниов створ го познаваат овдека сите: Марија, беше, на Томе. Нејзината свената убост над расото куша, в пријатност голема свети. Од погледот нејзин во својта благородна душа секој млад мечти ќе сети. И печатот во него жалта ја изразил жешка, жалта што нема да мине. На челото светло се одрази тагата тешка: срцето таа го кине. Калуѓерка таа е; тешко нажалена, богу служи за тешката рана. Румената лика од болката свенала многу; лицето восок и стана. И почна од луѓето да се отуѓува; веднаш в мисли да потоне знае ... Си шепнеше сама ... И сите ја сметаа, бедна, за поулавена да е. На гусла двострука свирејќи, покрај патот седнат, го пее ова просјак сед: а јас, пак, прост запишувач, минејќи тука еднаш го запишав од ред до ред.