| Македонски градови во Антиката |
| Jakov |
Темава е наменета за дискусии, документи, записи, слики и се останато поврзано со македонските градови и населби во периодот на Антиката. Секакви надмудрувања и приказни за тоа дали во нив живееле Илири, Јапонци, Бугари или Келти ќе бришам без претходно предупредување.
ARHEOLOShKI LOKALITET STOBI
Ovaa gradska naselba e podignata vo helenistichkiot period, ne mnogu pred vladeeнjeto na makedonskiot kral Filip V. Stobi se nao|al na 160 km. od Solun, na magistralniot pat Via Egnatia sto vodel od Dunav kon Egejot. Vakvata mestopolozhba ovozmozhila toj da bide znachaen voen, strategiski, ekonomski, kulturen centar vo toa vreme.
Blagodarenie na brojnite istoriski i knizhevni dokumenti, kako i na evidentiraniot arheoloski materijal dobien od sistematskite istrazhuvaNja na toj prostor, kompletirana e urbanistichkata slika na antichkoto Stobi, negovata arhitektonska struktura, organizacija na zhivotot sto govori za edna visoko razviena urbana sredina so visok stepen na kulturen razvoj. Spored toa, nekoi izvori ukazhuvaat na negovi pochetoci uste mnogu porano vo VII i VI vek pne, a toa go potkrepuvaat i otkrienite bronzeni predmeti koi datiraat od arhajskiot period, kako i oddelni keramichki naodi od neolitskoto i zheleznoto vreme.
[img]http://www.cybermacedonia.com/hstobi.jpg[/img]
Vo raniot i sredniot rimski period, gradot belezhi visok podem i blagosostojba. Toa, od edna strana se dolzhi na faktot sto ovoj grad dobil status na municipium so svoja sopstvena kovachnica kade pochnale da se kovaat moneti so natpis Municipium Stobensium. Ovde se iskovani parite koi go nosat imeto denari. Od druga strana, otkopani se golem broj na spomenici so natpisi i gradbi koi se edinstveni i nepovtorlivi vo svojata ubavina, me|u koi se golemite svetilista i, sekako, famozniot Teatar.
Ne pomalku znachaen bil gradot i podocna, vo erata na zacvrstuvaNjeto na hristijanstvoto. Kako episkopsko sediste, podocna i eparhija, Stobi bil dosta vlijatelen. Od toa vreme datiraat mnogute crkvi i baziliki so bogato vnatresno ureduvaNje i raskosnite privatni palati i luksuzni objekti.
Vo Stobi vo III vek postoela i evrejska zaednica za sto svedochi Sinagogata kojasto kon krajot na IV vek bila urnata i vrz nejzinite ostatoci bila podignata starohristijanska bazilika.
Vo docniot V vek i pochetokot na VI vek gradot bil opustosen vo golemite avaro-slovenski invazii i nastradal vo katasrofalniot zemjotres vo 518 godina. Pronajdenite moneti od Justin II od vtorata polovina na VI vek, kako i nekropolata so 23 slovenski grobovi od IX do XII vek go potvrduvaat zhivotot vo Stobi i po zemjotresot. Gradot bil obnoven, no nikogas ne go dostignal toj stepen na razvoj kako porano.
Na tloto na nekogasniot grad bile otkopani i istrazheni bolem broj objekti. Taka, severnata trikorabna bazilika datira od V vek. Nejziniot centralen korab e oddelen od stranichnite dva so kolonadi. Vo crkvata, sto lezhi vrz postar sakralen objekt, bil izgraden baptisterium. Vo nejzina blizina bile otkrieni 23 slovenski grobovi od IX-XII vek.
[img]http://isac.class.utexas.edu:8008/osmap/img/sardisforecourt.jpg[/img]
Vo istrazhuvaнjeto na civilnata bazilika, otkrieni se sedum gradezhni fazi. Pod nivoto otkrieni se bronzeni predmeti od V vek, a pod naosot se pronajdeni fragmenti od fresko-zhivopis so motiv na barska ptica od I vek pne.
Malata baNja (terma) se nao|ala na prostorot pome|u civilnata i severnata bazilika. Vo izgradbata na golemata baNja se zabelezhani povekje gradezhni fazi. Vo nejzinata vnatresnost e pronajdena statua od carskiot period.
Centralnata bazilika spa|a vo tipot na trokorabni baziliki i podignata e vrz edna sinagoga kon krajot na IV-V vek. Sinagogata, pak, e izgradena vrz edna postara sinagoga od III vek, poznata kako Poliharmosova Sinagoga. Pod nivoto na ovaa sinagoga se pronajdeni dva sada so pari od I vek.
Kukjata na psalmite se nao|a na juzhniot del pred Centralnata bazilika. Taa se sostoi od centralna prostorija, sala so kolonadi, patosani so luksuzno izvedeni mozaici so geometriski sari. Vo glavnata sala postoi osumagolna fontana. Ovoj objekt lezhi vrz postari antichki gradbi.
Plostadot vo Stobi go formiraat ulicite Via Axia i Via Principalis , vo chie srediste se nao|a gradskata chesma.
Peristerievata palata pretstavuva gradezhen kompleks za povekje semejstva i prostorii za dukjani i magacini. Vo sredisniot del se nao|a dvorot so fontani. Glavnite prostorii, juzhno od dvorot, se sali patosani vo mozaik tehnika. Palatata datira od IV i V vek.
Sproti Peristerievata palata, smestena e Teodosijanskata palata, koja e edna od najimpozantnite i luksuzno uredeni gradbi vo Stobi. Ima plan na latinskata bukva L. Centralnata sala, opkruzhena so koloni, ima bazen so osum piedestala od mermer ukraseni so spiritualni kaneluri, na koi stoele otkrienite statui. Vo predelot na dvorot postoele cvetni terasi so raskosno dekorirani patosi. Taa datira od IV-V vek.
So identichen gradezhen plan, no znachitelno pomala i so poskromno vnatresno ureduvaNje e kukjata na Partenij.
Valavnicata pretstavuvala kompleks na me|usebno povrzani gradbi koisto pretstavuvale rezidencii i dukjani izgradeni vrz postari objekti. Imeto go dobila po rabotilnicata za bojosuvaNje i valaNje na tkaenini, sto bila del od ovoj kompleks koj datira od I, pa se do V-VI vek.
Episkopskata rezidencija, sto se nao|a severno od Episkopskata bazilika, vo IV vek sluzhela kako hristijanski oratorium, za da eden vek podocna prerasne vo episkopsko sediste. Ovde se pronajdeni bronzena kadilnica i zlaten prsten.
Episkopskata bazilika, ili kako sto poinaku se narekuva Crkvata na episkopot Filip, pretstavuva trikorabna bazilika, so narteks, egzonarteks i atrium. Nejzinoto vnatresno ureduvaNje bilo mosne raskosno, so upotreba na bela mermerna plastika i mozaichni patosi. Na yidovite imalo fresko-zhivopis. Postoel i baptisterium, koj istotaka bil raskosen, a na negovite yidovi otkrien e trisloen zhivopis na koj se pretstaveni svetiteli i drugi lica. Ovoj baptisterium prvobitno i pripagal na starata episkopska bazilika, izgradena vo IV vek, sto se nao|a pod temelite na novata, izgradena eden vek podocna. Starata trikorabna bazilika so episkopski karakter e prvata katedralna crkva vo Stobi. Od pronajdenata arhitektonska plastika se izdvojuvaat nekolkute parapetni plochi od oltarnata pregrada.
Glavnata vlezna dvojna porta, od zapadnata strana na gradot e poznata pod imeto Porta Heraclea.
Teatarot vo Stobi e izgraden vo II ili raniot III vek i nalikuva na onie teatri vo Grcija. Toj e eden od najreprezentativnite objekti nastanati za vreme na rimskoto vladeeNje. Teatarot go sochinuvale gledalisteto, orhestrata i skenata bez bina. Gledalisteto e sostaveno od dva dela, a izgradeno od kvaliteten bel mermer donesen od Pletvar. Sedistata se rasporeduvale spored plemenskata pripadnost na spektatorite, pa taka, s#233; uste na nekoi od sedistata se vrezhani imiNjata na pet plemiNja. Teatarot vo III vek bil pretvoren vo arena za borbi so gladijatori, no podocna, so ukazot za zabrana od strana na carot Konstantin Veliki, vakvite surovi pretstavi bile zabraneti. Vo IV-V vek, ovoj objekt ja dozhiveal svojata tragichna sudbina, ostanuvajkji neupotrebliv za primarnata cel sto ja imal, stanal izvor na ubav gradezhen materijal.
Eden sakralen objekt so, navidum, neadekvatno ime. Stanuva zbor za ranohristijanska trikorabna bazilika so fontana vo sredisniot del. Poradi toa sto se otkrieni dve mermerni polochi od chasna trpeza i bronzeni moneti od V-VI vek, ovaa gradba go nosi imeto Kockarnica.
Grobisnata trikorabna bazilika e podignata nad grobovi od edna docnoantichka nekropola. Na nejzinata juzhna strana e otkriena grobnica na nekoj svetitel - martirium.
Bazilikata Palik*ra pretstavuva trikorabna bazilikalna gradba so centralen korab kojsto e oddelen od stranichnite so kolonada. Imala narteks, egzonarteks i golem dvor, a od nizata odai se izdvojuva edna oktogonalna sto pretstavuva skeufilakion. Podignata e vo IV vek nad edna palata kojasto pripa|ala na nekoj velikodostojnik. Vo narteksot i na istochnata strana od bazilikata pronajdeni se starohristijanski grobovi.
Vo zapadnite grobista otkrieni se golem broj na grobovi od razlichni periodi od istorijata na gradot. Tie pretstavuvaat i neiscrpen izvor na podatoci od koi mozhe da se sogleda nivnata pripadnost i nachinot na pogrebuvaNje na pokojnicite, kako i samiot podvizhen materijal, me|u koj se terakotnite figuri od docnorimsko vreme, nadgrobni spomenici i bisti na pokojnici i tn.
Vo izobilstvoto na gradbi koi mu pripa|aat na Stobi, pripa|a bazilikata Extra muros koja se nao|a istochno od nekropolata. Taa spa|a vo redot na mali trikorabni baziliki so naos patosan vo mozaik, sto e prilichno osteten, i povekje pomali odai sto vodele do narteksot. Ovde imalo i baptisterium. Pronajdenata arhitektonska plastika im pripa|a na razlichni stilovi i taa pretstavuva kombinacija na elementi doneseni od postari gradbi. Ovaa bazilika e izgradena vo V-VI vek i toa, najverojatno za potrebite na zhitelite od predgradieto na Stobi.
|
| Jakov |
Skupi
Vo podnozjeto na Zajchev Rid, od levata strana na rekata Vardar, vo neposredna blizina na skopskata naselba Zlokukjani, pronajden e ushte eden od mnogubrojnite arheoloshki lokaliteti vo Makedonija, antichkiot grad Skupi, drevniot predok na Skopje.
[img]http://www.mymacedonia.net/gradovi/images/scupi.jpg[/img]
Pred doagjanjeto na Rimjanite na ovie prostori, gradot bil naselen od poznatoto pleme Dardanci, a so naseluvanjeto na Rimjanite, koi izvrshile romanizacija na tamoshnoto naselenie, ovoj grad prerasnal vo deduktivna kolonija so shto zapochnal opshtiot razvitok i procvet. Skupi se naogjal na edna vazna soobrakjajnica koja gi povrzuvala Egej i Sredna Evropa, a vo pomala mera i Trakija so Jadranskoto More. Vakvata mestopolozba, a voedno i negovata golemina i nevoobichaenata pravoagolna ramka, upatuva na faktot deka ovoj grad bil nekogashen legiski kastrum (kasarna).
Pronajdenite istoriski podatoci zboruvaat deka, vo 313 godina, Skupi stanal episkopsko sedishte, a neshto povekje od eden vek podocna i arhiepiskopsko. Ovoj grad svojot golem ekonomski i kulturen podem go zabelezal vo dva razlichni vremenski periodi, prviot vo I i II vek, a vtoriot vo raniot IV vek po Hrista. Za celo vreme Skupi bil meta na mnogubrojni napadi od strana na razni varvarski pleminja, koi ostavile svoi tragi na negovata teritorija. Gradot ja doziveal istata tragichna sudbina kako i mnogute drugi gradovi vo Makedonija, stradajkji vo katastrofalniot zemjotres shto, vo 518 godina, go potresol pogolemiot del od Makedonija. Poradi ova, prestanal globalniot zivot na ova podrachje. Spored pronajdenite pismeni izvori, naselenieto ne nastradalo bidejkji predhodno, poradi zachestenite i se pozestoki napadi od strana na neprijatelskite pleminja, pobaralo pribezishte vo bliskata okolija.
[img]http://www.karpos.gov.mk/graphica/photo/Skupi.jpg[/img]
Arheoloshkite istrazuvanja na ovaa antichka naselba otkrile gradbi so chija pomosh se rekonstruira likot na nekogash vitalniot grad Skupi. Vo negoviot centralen del se naogjala Bazilika I, shto pretstavuva trikorabna gradba so dvojna apsida svrtena kon zapad. Podnite povrshini se vo mozaik vo koj pretezno se srekjavaat geometriski shari. Vo tekot na nauchnite istrazuvanja vo objektot se pronajdeni golem broj delovi od dekorativna i druga arhitektonska plastika, megju koi od osobena vaznost e dobro sochuvaniot korintski kapitel. Bazilikata I so pogolemiot svoj del lezi vrz ostatoci i urnatini na nekoi gradbi od postara faza. Sudejkji spored ova, a osobeno spored nejzinata monumentalnost i struktura i izvonrednata vnatreshna dekoracija, ovaa bazilika datira od raniot IV vek po Hrista.
Na severniot kraj na gradot se izdiga prekrasniot antichki teatar vo koj bile izveduvani dramski pretstavi. Izgraden e vo II vek od novata era, spored rimska Shema. Brojnite ostatoci od dekorativnata arhitektonska plastika ukazuvaat na toa deka ovaa teatarska zgrada bila bogato ukrasena. Negovata monumentalnost zboruva za teatarot kako objekt so iskluchitelno golema vaznost zashto vo toa vreme, vo nego se odvival celokupniot kulturno-zabaven zivot vo gradot.
Pod teatarot, na negovata jugozapadna strana, smestena e Bazilikata II koja kako i prvata e so tri korabi. Narteksot e na zapadnata strana, a na istochnata strana se naogja polukruznata oltarna apsida. Severno od narteksot e izgradena Pastoforija, a nejziniot pandan na juznata strana ne e sochuvan poradi golemoto oshtetuvanje.
Jugoistochno, do juzniot korab se naogja Baptisteriumot. Del od bazilikata lezi na slichna konstrukcija, shto indicira na postoenje na postar objekt koj bi mozel da bide ednokorabna bazilika. Pomegju korabite na bazilikata II postoela kolonada i megju stolbovite imalo dvojni nishi ukraseni so freski koi se so raznobojni geometriski motivi. Na obata kraja od narteksot postoele vlezovi. Vo nejzinata vnatreshnost pronajdeni se mermerni kapiteli, azurirani rozeti i drug vid arhitektonska dekoracija. Na podot od bazilikata nema nikakvi tragi od mozaik, no spored sostojbata vo koja se naogja podot moze da stane zbor za osnova za postavuvanje na mozaik. Podnite povrshini na narteksot i na severnata pastoforija se pokrieni so tuli.
Bazilikata II datira od krajot na V vek i pochetokot na VI vek. Taa imala dominantna pozicija vo togashnoto Skupi shto go dokazuva samata tehnika na gradba, kako i parite na rimski vladeteli pronajdeni pod narteksot. Nedovolno zastapeniot crkoven inventar naveduva na pretpostavkata deka bazilikata se ushte bila vo gradba koga se sluchil zemjotresot.
Juzno pod antichkiot teatar se naogja ushte edna gradba od antichko vreme. Stanuva zbor za palata koja ja sochinuvaat nekolku pogolemi prostorii. Na yidovite na edna od ovie prostorii se naslikani freski chija ornamentika e izvedena vo raznobojni geometriski shari. Ova govori za svecheniot karakter shto go imala ovaa prostorija.
Neodvoiv del od gradot pretstavuvaat gradskite grobishta - nekropoli, kade se otkrieni golem broj dragoceni pronajdoci koi pridonele vo sostavuvanjeto na istoriskiot mozaik na gradot. Vo niv se zastapeni predrimski, ranorimski i docnorimski grobovi. Spored nachinot na zakopuvanjeto, grobovite na ovie nekropoli se razgleduvaat vo dve grupi, i toa so inhumacija (skeleten zakop) i so kremiranje (palenje na telata na pokojnite). Drug pokazatel shto moze da posluzi kako vremenska odrednica e grobnata arhitektura i konstrukcija.
Pronajdenite materijali i predmeti go pokazuvaat razlichniot socijalen status na gragjanite na Skupi, negovite kulturni i ekonomski belezi koi govorat za eden grad kako znachajna stanica na patot Via Egnatia.
Vrz osnova na gore izlozenoto moze da se predochi deka Skupi nudi golemi moznosti za prouchuvanje na rimskata kultura, kako i na celokupnata antichka istorija i kultura na Makedonija i poshiroko na Balkanot.
|
| Christian |
Киклопските sидини биле најсилната тврдина на Филип Втори
Најсмелите претпоставки, засновани на археологијата и теологијата говорат дека токму тука, околу 356 година пред нашата ера,Филип Втори Македонски, поминувајќи во охридскиот крај, наредил да се изгради најмоќната тврдина на македонските простори, пос
[img]http://www.vest.com.mk/images/{F9322F2C-C84A-457F-909D-23AFB43E0BAB}_tvrdina-2.jpg[/img]
Ридот што се наоѓа на самиот влез во Охрид од правец на Струга, во последно време одново предизвикува голем интерес кај овдешните археоилози.Кај народот е познат како Кулишта,географите го нарекуваат Габавски рид,а во најново време во науката се употребува и терминот Киклопски sидини поради остатоците од големи камени блокови.
”Најсмелите претпоставки, засновани на археологијата и теологијата говорат дека токму тука, околу 356 година пред нашата ера,Филип Втори Македонски,како што сметаме, поминувајќи во овој крај, наредил да се изгради најмоќната тврдина на македонските простори,посилна и од Самуиловата,која,пак, има свој континуитет и е бесмртна. Тврдината,изградена од големи камени блокови постоела околу седум векови,а престанала да функционира во доцно античко време”,вели археологот Паско Кузман.
.
Интересот на Паско Кузман за овој локалитет,на кој веќе врши истражувања,не е случаен.Тој кажува дека за Киклопските sидини,за кои вели дека така ги именувал поради големите камени блокови,на почетокот на четртата деценија од минатиот век се заинтересирале и странски научници.На Габавски рид истражување вршеле Германецот Унвергцакт,потоа Келер, па и Србинот Грбиќ.Тие во големите sидини нашле многу питоси,(простори каде што се чувале резервите на вода жито),ќерамички садови и други предмети што ги имало низ цела
Грција.Овие научници констатирале дека sидините потекнуваат од третиот век пред нашата ера,но не и кому му припаѓале.
Меѓутоа,археологот Кузман вели дека сега има нови сознанија кои фрлаат нова светлина на Киклопските sидини,кои претставувале утврден град.”Јас за овој простор кај Киклопските sидини имам свој работен наслов,го викам Енгелана.Во антички извори стои дека е тоа Енхелеа,име што е добиено по племето Енхелејци кои што тука живееле.Јас сега стално говорам дека тие не биле Илири, туку Македонци што подоцна влегле во составот на македонската држава.Името Енегелана е настанато како резултатот на транкскрипцијата на зборот Енхелеја.Претпоставките говорат дека утврденото место,sидините и градот Хермелеја во неговото подножје, згаснале со создавањето на нови општествени односи кога тие станале непрактични,некорисни. Тоа се случило, иако се наши претпоставки,некаде во трети или четврти век Малку подоцна како најака урбана средина се формира Лихнидос,иако Охрид како предурбана населба постои уште во неолитскиот период. Тоа значи дека на овој наш охридски рид се живее околу 7.000 години”, појаснува археологот Кузман.
Поради сознанијата дека македонските градови киптеле од злато,Киклопските sидини не ги оставаат на мир бројни диви копачи по археолошки вредности,особено на злато и златни предмети.”Тоа добро го знаеме и ние и затоа е потребно да се обезбедат доволно средства овој простор да го истражуваат луѓе од науката.Она што се гледа,sидините,е само еден дел од утврдениот град.Под земја ,претпоставувам, има уште многу тајни на кои научниците треба да дадат свој одговор,што ќе биде своевиден придонес за осознавање на нашето далечно минато”,напоменува паско Кузман.
Д.Чубриќ
Source Vest: http://www.vest.com.mk/default.asp?id=113939&idg=6&idb=1720&rubrika=Revija |