| melpomena |
Леб и сол
Не, не се однесува на бендот, туку на обичајот: ред е гостите да се пречекаат со леб и сол, да им се посака добредојде. Кога ќе погледнам наназад, гледам колку добредојдиња посакале балканските народи, и уште колку испраќања имало. Како на лента, заминува социјализмот (драги мои, коишто плукате по комунизмот: тој никогаш не бил овде!), доаѓа периодот на транзиција, период на голема пермутација, период на мутација. Колку и да звучи глупаво, Балканот мутираше. Секако, мора се се подвлече дека таа мутација е блиска до деградација. Затоа некои „умни“ странски политичари и можеа да се дрзнат на Балканот да му подготвуваат еутаназија. Но, никаде тие не ќе стигнеа ако ние имавме (подобри, поубави и) поумни политичари. Нејсе, ние секогаш сме се заебувале да гласаме за арамии и измамници. Главната балканска болка е постојната потрага по лидер и идеал. По секоја цена, балканските народи би сакале цврста рака и мирен сон: убавината на овој порок е во тоа што секогаш некој друг одлучува, секогаш е некој друг одговорен. Ние немаме ништо со тоа. Ние „само“ сме гласале. Нас „малкуцка“ н#232; измамија. И, тогаш го измислија терминот „транзиција“. Тоа би требало да (о)значи премин, промена. И минавме, речиси сите. Жедни преку вода. Да не е трагично, би било смешно. Многу нешта се сменија, секако. На полошо. Но, веројатно некому и му требала таа катарза. Само што побрзо да заврши. Станува с#232; потешко. И побесмислено.
Take the Money and Run
Заедно со Транзицијата, дојдоа и термините: Претензии, Приватизација, Нација. Национализмот беше само маска: никој не се грижеше за своите малцинства во другите држави. Тие луѓе беа само изговор за грабежи и масакри, изговор за продажбата на големите и малите (до најмалите, дај што да’еш!) фабрики на „заслужните поединци“, изговор за поставување на медимумски ѕидови насекаде околу малите трла каде што јагнињата чекаат нож а овчарите обилно се гостат. И лакомо јадат с#232; - и утробите, и коските, и питомите очи. Најновите (дали можам да речам „последните“?!) балкански војни се водеа за пари. Териториите беа едно од средствата за плаќање. И сите луѓе коишто таму се најдоа: сите оние коишто не успеале да побегнат и сите оние што останале - луѓе.
Витези на урбаноста
Најновите балкански војни се, делумно, војни на пасторалата против урбаноста. Така велат новите тези. Повторно ја читам „Сараево за почетници“ на Озрен Кебо. Повторно ја читам „Писма до небесниот народ“ на Гојко Бериќ. Тоа се луѓе коишто таа војна „некако ја истуркале“. И останале: луѓе во Сараево. Тоа се книги коишто и денеска се борат против војната: урбани книги за урбани луѓе. Но, не само не-урбаните луѓе ги водеа војните. Војните ги водеа креатури коишто во град се доселиле а со него никаков контакт не оствариле. Војните ги водеа сите оние коишто „на прва“ ги прифатија, и, дури!, ги разработија идеите за етнички чисти и „велики“ држави. И, тогаш тргнаа по своите секогаш-гладни „овчари“. Тој вирус на мегаломанија и наци-шовинизам токму од градовите тргна, за да се шири со посредство на медиумската машинерија. Колку што знам, во медиумите работат луѓе што живеат во градови. Сепак, тие луѓе од медиумите прифатија да не бидат објективни: тие избраа страна и така обезбедија заднинска поддршка и оправдување за воената машинерија. Големиот вирус тргна да ги ослободува „избраните народи“ од колективното чувство на вина. Тоа беше една од големите инјекции за балканската еутаназија. Подивено галопирајќи, големиот вирус се обиде да го избрише секој којшто му се опираше.
Витезите на урбаноста преживеаја. Сега раскажуваат. Затоа јас не зборувам многу за тоа. Рекоа тие с#232; што треба. Веројано ќе ги преведам на македонски еден ден.
Во Скопје постои многу точен термин за оној којшто мутирал од земјоделец: терминот е „сељак“, наспроти терминот за вистинскиот земјоделец/сточар, кој е „селанец“. С#232; додека на „сељаците“ им дозволуваме да го трујат медиумскиот простор, да произведуваат кич, ние сме жртви. Нови јагниња во веќе старото трло.
На Баш Чаршија, наместо сувенир, купив ранец со средна големина. За во Скопје да ги донесам сите книги и списанија што ми ги подарија некои од учесниците на Европските книжевни средби во Сараево. Мереа на аеродромот: околу 25 килограми. Што ќе ми се сувенири, кога ова е дел од (колективната?) меморија. Книгите се тука да зборуваат. Да се помни за што с#232; се луѓето способни. Околу 20 кила војна, крв и кал, ровови и опсади, глад, жед и страв. Но, ете, што знае дете што се 20 кила...
Рецепти, странски. Јазици, домашни.
А, најубаво би било да се заборави. Да се тргне од почеток. Оној којшто точно ќе одговори на прашањето „како?“, ќе биде прогласен за мудрец. Зашто, секој втор дојденец знае како ние би требало да живееме. Така им пишува во наредбите од нивните претпоставени. Ако некој од рецептите се покаже како неуспешен, тие под нос ни пикаат некој друг, убедувајќи н#232; дека овој секако ќе делува. Ништо тоа. С#232; нешто си мислам: да беа тие странски политичари толку големи фраери, тие веќе ќе ги решеа Ирска, Баскијците, глобалниот тероризам и останатите срања. Но, ете, не се. А, мора да им се признае, големи експериментатори се. Тоа што токму ние, Балканци едни, сме нивните опитни глувчиња, за нив нема големо значење. Вчера тоа беа Африканците, утре ќе бидат некои Азијци, Ескими, кому иде... Кој ќе преживее, ќе пишува. Што ме доведува до прашањето за јазикот. Го пишувам овој текст на српско-хрватски-босански, затоа што Примож и екипата од „Апокалипса“ би имале проблем брзо да го преведат од македонски на англиски (да, и мене ми се случува да го пробијам рокот). Не е тоа мојот мајчин јазик, ама ми оди. Израснат на Полтикин Забавник, гледајќи ЈУ филмови, читајќи го Милер на српско-хрватски, служејќи ЈНА во Загреб, патувајќи по екс-ЈУ, слушајќи ги Азра, Дисциплина, ЕКВ, Хаустор..., би требало да бидам глупав па да не го знам јазикот. Сепак, човек мора да биде претпазлив кога ги именува јазиците. Хрватите ги похрватуваат српските преводи, Србите ги чистат речниците, Босанците во својот јазик бараат уште една потпора во оснажувањето на кревката држава. Наместо луѓето да се нурнат во балканскиот melting-pot, тие упорно се делат. Нека ги: ако лекцијата не ја научиле, нека ја повторат. Белким овој пат нема повторно да плаќаат со крв.
Мултикултура
Постојат некои бладања дека мултикултурата предизвикува расизам. Се имам наслушано с#232; и сешто, но вакви бисери помнам... Мултикултурата никогаш не предизвикала расизам. Проблемот со мултикултурата настана кога некои „умни“ луѓе се сетија дека она што е уништено било мултикултурно. Доколку за тоа се водело сметка пред сите срања по екс-ЈУ, не ќе можеа оние полуписмени и шизоиди да ги втурнат луѓето во барутни облаци. Откако „мудреците“ се сетија на мултикултурата, таа с#232; повеќе станува слово на хартија. Директното уважување на Другиот, исто така, не смее да дојде в предвид. Зошто јас некого би уважувал само затоа што е поинаков од мене? Не, јас ги ценам луѓето по делата, сеедно од која култура се. Мене ми беше доволно што гледав како „водачите“ го трујат народот со страв и омраза кон Другите. Така никаде не се стигнува.
Воен туризам
Влеговме во морничаво тивкиот Мостар со еден од ретките возови во Босна и Херцеговина. Моите пријатели од Загреб смислуваат шеги на сметка на Хрватскиот Телеком: нинвите мобилни добиваат сигнал кога ја минува половината од мостот. Да не е трагично, би било смешно. И, на сите ни е малку нелагодно. Виртуелното разграничување сега делува подеднакво силно како и она другото, реалното. Потоа н#232; водат низ градот. Организирана тура за писателите. Н#232; водат straight во „улицата на разграничување“. Тесна улица, едвај две аута да се разминат. Урнатини од обете страни на улицата. Дали е тоа воопшто улица, кога разграничува, а не спојува? И што тука, по ѓаволите, се разграничува? Овие кутри урнатини? Тргнуваме моите пријатели, Недим, Меша, Катерина и јас понатаму, подалеку од урнатините, н#232; влече реката, неа никој не ја изрушил. Кога, она чичето што ја водеше турата љубезно н#232; моли да причекаме. „Да им покажеме на нашите колеги, писателите од светот, што се случувало овде“, вели. Писатели, жими Ашим! Воени туристи со камери. Чкрапаат како збрлавени. Ја вртам главата од нив, да не ги гледам, изроди бедни, но се судирам со остатоците на некој ѕид, а зад остатоците се остатоци од мебел, остатоци од нечии животи. Повторно гледам во таа мала улица. Се прашувам, што ли мислеле кога едни на други пукале од толку мала раздалечина. Ако воопшто мислеле. Годината е 2001, многу има поминато од војната. Не доволно. С#232; додека постои оваа улица да потсетува. Улицата не е книга. С#232; додека таа мала улица на луѓето едноставно не им здодее, па елегантно да ја срамнат со земја, да ја порамнат до нула, и тогаш токму таму да изградат нови куќи, нови барови, нови чајџилници, нови фурни, с#232; дотогаш војната нема да биде минато.
Нафраканата тинејџерка и омлитавената госпоѓа
Балканската политика, како невоспитана тинејџерка, секогаш се турка во првите редови. Најжестока е таму кај што не и’ е местото. Ниедна политика од Балканот не ја промовирала својата земја, своите луѓе. Тие, повеќето полуписмени политичари, ги промовираат само своите мизерни маленкости. Секако, културата како најсилен промотор на идеи е трн во окото на политиката. Затоа и се јавија сеите оние ткн. пеачи & пеачки. Ништо рок, ништо џез. Удри на фолк, а уште подобро ако е турбо. Тоа, брат, го крева адреналинот! А го спушта IQ, колку и да бил мал. Се осилија „сељаците“.
Културата полека излегува на површина. Длабоко ја имаа закопано, гадови. Еве, се појавува таму каде што не се надеваш, ја нема таму каде што ја бараш. Изнурнува од алтернативата, од подземјето, од темните дупки и од зад аглите на булеварите. Омлитавената госпоѓа Култура полека го испива својот последен пијалок во некој блескаво осветлен салон. Мојата драга, млада и жестока Суб, ги исфрлува закостените „големини“ в ѓубре. „Одиме понатаму,“ ми вели, и се смешка. „Да се воспостави балканска културна сцена на обете нивоа:“, заповеда, „размена на идеи и уметнички дела, од една, и овозможување на споредба, од друга страна“. Ја гледам. Паролаштвото никогаш не ми било блиско, но тоа што го вели има некоја смисла. Одиме понатаму.
Продавачи на нарачани слики - мануфактура на стереотипи
Од каде тоа ние тргнуваме понатаму? Нашите позиции не се потполно јасни. И ние, сакале или не, бевме дел од стадото коешто го водеа лоши овчари. И, малку, премалку се слушна нашиот глас. Како и секогаш, интелектуалците и уметниците беа прелесен залак за воено-медиумската машинерија. Оние другите, помалку креативните, помалку успешните, помалку храбрите, ги најдоа своите јасли во пазувите на новите тоталитарни власти. Најгласни беа оние коишто токму тоталитаризмот го кудеа на цел глас. Ете ти сега... И би било убаво црно-бело, да не постоеја и третите, они коишто на Западот почнаа да му го продаваат оној image на Балканците којшто Западот веќе го проектираше, и, со самото тоа, и го бараше: заостанати крволоци, со немирен темперамент. Луѓе коишто појадуваат деца а ручаат ракија. Или обратно, како кому му дошло или му се видело позгодно. Ништо култура, ништо традиција (освен крвната одмазда, се разбира), ништо наследство, ништо од славното минато, туку предозирана историја на крв и палеж. Станавме одвоени стада, сите останати станаа Други. Непријатели. А споменатите трети отвораа филмски фестивали, нивните книги се преведуваат на многу странски јазици, и така натаму. Со тоа требало да се гордееме. Јас, ете, не се гордеам. Толку ми се згади од таа банда на платеници, што ни имињата не им ги споменувам. Како и на политичарите.
Понатаму
Визијата не е футуристичка, попрво би рекол дека е реална: Балканот ќе биде унија којашто ќе тргне од слободна трговија, за потоа да се воведе заедничка валута. Дури тогаш ЕУ ќе мисли на Балканот како на партнер, а не како простор за егзибиции и за тестирање на своите изнемоштени теории. И, секако, самиот Балкан ќе има повеќе самодоверба.
Во меѓувреме, не би било лошо малку да поработиме на себе: преводи, размена на идеи и уметнички дела, урбанизирање на градските сељаци. Имаме многу за работа...
Овој есеј беше објавен на словенечки во „Апокалипса“ бр. 51/52, во превод на Божо Вихер.
Превод на македонски: И.И.
p.s.Ja se izvinuvam ali na rabota kom e znachi haos neviden...ili pak koj znae sho e[:I]
|