| AaaAa |
Димитар Солев
раскажувач, романсиер, драмски автор, есеист, критичар, преведувач. Роден е во Скопје на 24 мај 1930 година. Завршил Филозофски факултет во Скопје. Бил директор на Македонската телевизија и на Народната и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“. Бил уредник на списанието „Млада литература“. Долгогодишен уредник на cписанието „Разгледи“. Член на Македонскиот ПЕН центар. Член на ДПМ од 1956 година. Бил претседател на Друштвото на писателите на Македонија.
Автор е на делата: Окопнети снегови (раскази, 1956), Под усвитеност
(роман, 1957), По реката и спроти неа (раскази, 1960), Ограда (раскази, 1963), Кратката пролет на Моно Самоников (роман, 1964), Зима на слободата (раскази, 1968), Слово за Игора (раскази, 1969), Кво вадис скриптор (есеи, 1970), Полжави (раскази, 1975), Дрен (роман, 1980), Зора зад аголот (роман, 1984), Црно огледало (раскази, 1985), Дублер (роман, 1988), Одумирање на државата (раскази, 1990), Промена на системот (раскази, 1993), Мртва трка (роман, 1998). Драмски (радио и тв) текстови: Пушка в езеро (1996), Бамја или Хибискус есцулентус (1967), Патот на сенката (1968), Девственици (1969), Мртва стража (1969). Добитник е на наградите: „11 Oктомври“, „13 Ноември“, „Рациново признание“, Книга на годината за 1990 година.
------------------------------------------
Ни ден без ред
(Еден вообичаен ден на еден обичeн пензионер. На други не се однесува. Она што е познато само по себе е здодевно, а она што ни е непознато сè уште е вон кругот на нашиот интерес. Иако напишан, значи, расказов не мора да биде и прочитан.)
Стануваш по навик рано, поправо не рано туку токму на време. Кога и другите вработени. Не се прашуваш дали навикот ти е од интернатскиот, од војничкиот или од службеничкиот живот. Главно, кога и да легнеш, наспан или недоспан, никогаш преспан, се будиш во исто време како будилник. Но сега, како пензионер, тоа им пречи на другите што одат на работа. Можеби не им пречиш, ама им се плеткаш меѓу нозе - во бањата, во кујната, во ходникот. На младите вработени во куќата не им е јасно зошто ти мораш истовремено со нив да зафаќаш место во клозетот, да им ја трошиш топлата вода за туширање, да им сениш пред огледалото за бричење и да го протураш преку ред своето ѓезве со кафе. Каде брза тоа дрто магаре, кога никој од него не бара да се потпише -кога му почнува денот, за да си го вади лебот?
Но, инерцијата на навикот е понекогаш посилна и од волјата за живот. За тоа на некој начин е свесен секој пензионер, па можеби и затоа колку повеќе ти ослабнува волјата за живот сè поупорно се држиш за навикот да се одржиш во живот. Пензионерот-интелектуалец, или барем писмениот пензионер, има уште поизразити мотиви да биде таков, зашто совршено му е јасно дека сега му е мајката да постави круна на своето животно дело, односно да го доврши на достоен и достоинствен начин.
Затоа, штом ќе отидат младите на работа, ти настапуваш на сцената. Додека бабата ги издржува внуците и внучките на нивиите посебни нокшири, ти го носиш вчерашното ѓубре до најблискиот контејнер и патем правиш доброутро со разбудените соседи. Потоа земаш едно по едно внуче со двете раце и ги поведуваш во детската градинка, кажувајќи им ги попат имнњата на маалските кучиња и објаснувајќи им ја разликата меѓу врабецот и косот. Децата го издржуваат тестот за спектрот според бојата на мачките, повеќе од колку бојата на облаците, а особен интерес пројавуваат во која куќа има дете помало од нив и во кое дуќанче има послатка мастика за џвакање.
На враќање од градинката свраќаш во самопослугата по леб и млеко, или сол и зејтин, или чај и шеќер. Потоа, додека го пиеш своето ретко кафе со зрнца сахарин, го составуваш списокот за на пазар. Сè мора да биде испишано по ред, онака како што ќе влегува во торбите, здола кромидот или компирот, згора пиперките и доматите, а не обратно. Она што не влегло во списокот, нема да влезе ни во торбите. Импровизациите се можни само со магдоносот, целерот и цвеќето. Пусулчето за на пазар мора да се однесува строго пазарно, а не лабаво договорено.
Еднаш го беше изгубил, и тоа сред пазар, дали со вадење на шамивчето или со вадење на ситнежот, па се најде во небрано како да испазариш тој ден. Човек има еден ум, не два - па едниот да е за дома а другиот за на пазар. Во таа недоумица, а и турканица, ти доаѓа во пресрет, или заправо се судираш со некогашниот училишен другар а сега пензиониран хирург. Тој си го завршил пазарот и сиот светнат се смалува под полните торби. Што се косиш, ти се чуди, еве ти го моето пусулче. Сите жени порачуваат исто: морков, цвекло и јаболка, тука нема грешка. Па како додаток на скапотијата а не на пензијата, во еден здив ти го кажува вицот за мртовецот, кому не можеле да му останат рацете вкрстени на папокот, зашто му биле истегнати од носење торби. Што мислиш, кој бил? Пензионер, братче, како нас. Се смешкаш кисело, сепак заскокоткан и ти да го пренесеш вицот на другите врсници, и од немајкаде го поземаш неговото пусулче, принуден да се поведеш по него. Но тоа и покрај сè се покажува недоволно, зашто мораш после да се враќаш на поправен - како и секогаш, си заборавил нешто, или магдонос нли целер или цвеќе.
Како и да е, додека да појдеш и да дојдеш од пазар, поминала и паузата за појадок. Кога си одеше на работа, дотогаш весникот ти беше не само прелистан туку и прочитан, не само прочитан туку и проучен - од коментарот до крстозборот, најсовесно, со молив во рака. Сега ги собираш страниците од весникот по сите соби и седнуваш да ги средиш, да ги склопиш пак во весник. И да заклучиш дека крстозборот веќе е пополнет со различни ракописи, дека рецептите по кулинарство и козметика се исечени со криви ножички за нокти и дека некои од тажните вести за умрените се штиклирани со црн фломастер. Потоа седнуваш во старата фотелја, ги ставаш очилата и ги креваш нозете опкружен со една перничка за левиот и друга за десниот бубрег, една хоризонтална за половината и друга вертикална за спондилозата, го урамнотежуваш малиот мозок со високиот притисок, и - штом ќе го раствориш весникот, истиот час ги спушташ клепачките.
Во плиткиот сон, како во млак батак, ти се мешаат крупните наслови на настаните со ситната риба на интимата. Како во дуќан со навлечени ролетни, од темни агли излегуваат лебарки, стаорци и лилјаци, и ја исполнуваат сцената со своите вампирски ора. Еден главен уредник ти нуди постојана колумна, во замена на душата за шест месеци. Еден министер ти отстапува советничко место, не да го советуваш него туку да ги наведуваш другите на погрешни совети. Еден пратеник ти ветува тринаесетта пензија, под услов да гласаш за него на наредннте избори, било предвремени или повремени. Премиерот на владата те ополномоштува за амбасадор во земја, која уште не е впишана во мапата на светот. А претседателот на Републиката, на прошталниот прием, ти врачува инструкции под шифра, што ќе можеш да ја отвориш само во крајна нужда - како напрсток со цијан-калиј. За сето време, додека се обавуваат овие обемни подготовки твојата животна сопатничка е се разбира до тебе. Но токму во најсвечениот момент, во апогејот на подготовките. кога со патриотска прегратка треба да се простиш со татковината и да тргнеш во својата трновита трговска мисија - телефонот заѕвонува во ходникот, а како од под перница. Сопругата ја остава пеглата и почнува долга и широка размена на искуства околу тоа дали мусаката со праз треба да се готви со маст или со гас. Во меѓувреме, низ комарникот на дремката, сè понајстојчиво чади тратот на стварноста. Кошулата под пеглата, од бела станува жолта, од жолта кафена, од кафена црна, па дупка - и во куќата без потреба се крева паника, додека да се спушти слушалката и да се лоцира пожарот. Така завршува првата, претпладневна, интелектуално - продуктпвна дремка на нашиот пеизионер со весник во скутот и очила на носот.
За да се оттргне од дремката без да забележи дека бил во нејзините мрежи, бргу го крева и весникот и очилата, но не знае каде застанал во читањето. Ги прелистува страниците, повеќе со шум одошто со ум, па го превиткува на некролозите со прогнозата. Прелетува преку умрените и упокоеннте, не како ангел во тишина туку како кобец од облак, но тогаш повторно констатира дека познатите се веќе штиклирани а прогнозата иста. Со крстозборот е друго - секогаш се споречкува со жената кој прв да го фати и секогаш таа го испреварува, така што нему му останува само да ги дополни оние решенија кои таа не стасала да ги испише. Така му правеше од почеток на бракот со картите за играње, а и воопшто. Тој отпрво и’ попушташе, но таа со време почна сериозно да го тепа, така што уште и’ должи дузина чсвли со топуци, модни чанти и свили за фустани. Среќа што не е злопамтило, инаку досега ќе го одереше, особено откако се останати на пензија - заслужена, ама недостатна.
Со некролозите стои поинаку работата, таму има повеќе степени. Во првиот круг се блиските, за кои се дознава исклучиво прво по телефон. Потоа доаѓаат оние познати, за кои веста се разгласува истовремемо и по телефон и со некролог. И на крај оние, за кои само по некрологот се узнава последната вест. Меѓутоа, оние некролози што се истакнуваат на бандерите се однесуваат само на маалските познаници. Нив можеш да ги сретнеш кога одиш во самопослуга: одеднаш, буквално преку ноќ, место да ги поздравиш кога одат исто како тебе со торба во раката, ќе ги видиш на бандера со одвај препознатлива слика од помладите години, дури и со целото име и презиме освен прекарот, па и годините на старост, во свежата дебела црна рамка. Но, повеќето такви црни вести се објавуваат во весниците - во градскиот (нели сме голем град?) и во републичкиот (нели сме самостојна република?). Така што, навраќајќи се сега повторно на нив, во состојба си да направиш дневен биланс колкумина си отшиле на време (твоите врсници), колкумнна по тебе и колкумина пред тебе, макар што тука сметка може да се направи колку што има ред во таа работа, а бидејќи господ не оставил таква и твојата пресметка си останува саката. Па затоа го отфрлаш моливот, наострен за крстозборот а употреблив и за некролозите, го прелистуваш по којзнае кој пат весникот, задржувајќи се не само на насловите туку и на текстовите, додека не го фрлиш и него.
Со полни акумулатори од дневни информации и свежи впечатоци, оддивнат и оддремен, сега можеш да се оддадеш иа посериозна работа. Да земеш некоја книга од оние што си ги издвоил за прочит, да напишеш некое писмо ако имаш кому, да ги средиш нафрлените белешки или да седнеш на машината за пишување. Што било, само да не се почувствуваш излишен. Додека се двоумиш, влегуваш во кујната и се премислуваш дали да си свариш второ кафе.
Таму, со жена ти, седат сосетки од прв ред и вршат утринска размена на друг вид информации. Те прашуваат дали го знаеш тој и тој, ти признаваш дека го знаеш, но претпазливо, да не наседнеш. Што било со тој и тој, прашуваш, ти стоејќч над твоето ѓезве на оган а тие седејќи пред своите испразнети филџани. Што било, да не го удрила дамла? Или, да не приумрел пред време? Ти погодуваш, а тие одречуваат. Да не станал министер во сенка, да не отпатувал во странство? Дипломат, пратеник, претставннк на надворешно-трговска фирма, лектор на некој светски универзитет, добитник на Фулбрајтова стипендија? Не. На старост? Не. Па што тогаш? Се преженил: ја оставил жената сосе децата и куќата, и се преселил во станот на некоја фуфа. Тој, тој и тој? Тој, твојот соученик. Алал да му е. Што алал да му е? На храброста. Или на патлакот? Ако ги има.
Твоето кафе се разбира претечува, кајмакот одамна си го испил, па сега со кафето на дното пред нозе се прибираш во својата божем работна соба. Можеби е и подобро што филџанот е на дното, се чувствуваш одеднаш не само возбуден туку и растреперен, па рацете ти се тресат, протезите ти штракаат. Не ти е умот повеќе во дилемите, со која сериозна работа да се зафатиш, сега те преокупира тој и тој, со неговата пресвртна одлука да се прежени на твои години. Не ти е доволно кафето, посегаш и по цигара а може дневно да консумираш до две кафиња и до десет цигари, без алкохол и сол, без леб и шеќер, без маст и сласт. Само вегетирање, без претерувања и оптоварувања, без страсти и потреси. Сè што може да придонесе за стресот, треба да се истресува на секоја пресвртница.
Се рушиш на столот, на твојата опуштена фотелја, но рацете уште ти треперат - и тоа со филџанот, и тоа со цигарата. Што те возбудува толку? Зошто те потресува случајот па еден твој врсник? Тој и тој беше обичен тројкаш, кој со ништо не се одликуваше во младоста и се чинеше дека ќе има просечен живот, со некоја вообичаена кариера, и ништо друго освен сива перспектива. Навистина, имаше некои темни места во неговата биографија, зашто беше заостанат во школувањето, што се објаснуваше со семејни проблеми во длабоката провинција, но тој со својата упорност едноподруго ги совладуваше и грабаше напред колку што умееше, навидум не завидувајќи им на оние што беа пред него ниту пак сожалувајќи ги оние што остануваа зад него. Како селанец, што решил да слезе од планина в град, одеше размавтан по својот пат и не признаваше ни десно ни лево. Никој од нас не знаеше што беше наумил, но се вработи уште кога студираше и си го среди животот како староседелец во градот. Мора да напредувал во својата струка, па и во својата кариера, кога можел да си дозволи почеток на нов живот откако го превалил половината пат, да не кажам век. Сега, освен тоа, со новото време, со плурализмот како најнов изам, се отвораа нови можности, се откриваа невидени перспективи, па некои луѓе, со пословична виталност, во тоа гледаа не крај на својот почеток ни почеток на својот крај, туку вистински почеток на својата зрелост и на перспектива без крај. Така и со тој и тој, одеднаш сега се обелодени, поправо тој самиот победоносно го објави во јавните гласила, дека во младоста страдал заради своите национални идеи, дека некоја година и одлежал во затвор, па затоа и сето тоа му се одразило во животот, во кариерата и во сè друго. Како онеправдан од стариот систем, тој сега бараше компензација - и во партиската, и во работната, и во приватната кариера. Очигледно, човекот се чувствувал пред обновата на својот живот а не пред залезот на своите можности. Да му симнеш капа, ако не е прелага. Па дури и да те лаже, има некакво право на тоа, ако прво се лаже себеси, а потоа другите му веруваат. Само што лагата или прелагата доцна ќе излезе на видело, така што вистината ќе биде толку натратена, што ќе прилега така обезличена - и на самата неа.
Сосетките најпосле се смилуваат и една по друга си одат дома - толку работа ги чекала таму. Куќата одеднаш стивнува, небаре превртен чамец, и таа тишина сега ненадејно ти пречи. Само во кујната ти тропаат филџани и ѓезвиња, чинии и тенџериња. Кога не се дома младите, телефонот ретко ѕвони. Сега, на пладне, сосетките - интелектуалки, ги запрегаат ракавите за готвење ручек. Нешто според современнот готвач, не од старските традиции, набрзина, на нозе.
„Што ќе имаме за ручек?“, прашуваш гласно од својата работна соба, па сепак навраќаш во кујната, самиот да назреш. „Леќа“, одвраќа домаќинката, требејќи ја како да вденува игла. Колку и да ја требиш, си мислиш ама не и’ велиш, пак камчето мене ќе ми се падне. Камчето, не паричето. „Со што?“, се интересираш колку да покажеш дска не си разочаран. „Со лук“, како да се подразбира ти одговора таа. „Можеш и ти да го излупиш“. Можеш, ама нејќеш. Ќе ти смирисаат прстите на лук, па она што ќе го напишеш нема да излезе ни лук ни вода. „Да не се пости денеска?“, пак се интересираш знаејќи дека, колку и да се подотерува современа, скришно си чува црквено календарче. „Не се пости, туку ти си на диета“. Ако сум јас на диета, не треба сиот свет да пости. Ако сум јас под режим, не мора сите луѓе да се под ропство. Така си резонираш, ама и се пазариш. „А, не може ли со малку сланинка, така, ситно сечкана, на мали коцкички, не мора потпржени, а?“. Гола леќа ти е подолна и од бел грав. А ние сме ја оставиле сиромаштијата зад нас, сме ја фрлиле преку рамо, како коскен за златен заб, така што таа повеќе не може ни петиците да ни ги лижне, а не пак да ни се врати на грб. Навистина, чешлињата лук прилегаат на мрвки сланинка, ама тие можат да го залажат само окото а не и јазикот. „Не може“, ти одговора, наредбодавно, не како готвач туку како водник. „Строга диета“, те потсетува со истиот тон. Тоа ти го препиша докторот како пост скриптум, под дијагнозата и терапијата. Исто ти е - да појдеш на доктор или да те повела жена: сè нешто ќе ти најде, или болест или работа, да ти скуси од животот. „Ами децата?“, ја потсетуваш сега пак ти, „како ќе ги нахраниш децата со една леќа?“. Штом ќе го отворат капакот, истиот час ќе се намрштат, па кој знае и дали ќе сркнат по една лажица. Колку да ја вкусат или да и’ угодат на готвачката. Во тоа си сигурен, како уште од напред да го гледаш пред очи - сегашниве деца не се тревари туку месари. Меѓу куп спанаќ и ремен сланина, ќе се фатат право за бутот. „Не им бери ти гајле на децата“, те теши мајка им. Тебе те теши, а самата се смешка. „Тие ќе си испржат колбаси, од оние домашните“. Место соодветната слика, тебе ти удира в нос продорнпот мирис на усвитената поткова од подгорениот колбас. Пред очи ти излегува пијаниот суџук, пливнат меѓу домашен комињак во земјана тава. Просто просолзуваш од замисленото задоволство, но тоа било од лукот што го лупиш.
Таков, се враќаш во својата соба. Работна, како што званично важи. Маса за пишување, фотелја за читање, софа за одморање. Библиотеката на едниот ѕид, дури до таванот со книги, некои прочитани, некои непрочитани, а некои за препрочитување. Но масата преполна со купишта хартии, нотеси и писма, па меѓу пепелницата и ламбата одвај имаш слободен простор колку да ги собереш лактовите, на готовс за пишување. Фотелјата за читање сè повеќе ти служи за дневно дремење, а софата за одморање за ноќно преспивање. На прозорецот, што гледа не во градот туку во дворот, како во литературата за деца, ти долетува двојка гулаби што обврзно се љубат. Душа дало за пишување, само да ти е умот тука. Има толку работи да се почнат, да се доработат, да се преработат, да се завршат, да се стават на машина и не да се пуштат по пошта, туку направо да се предадат во некоја редакција и само да се чека да излезат од печат. Но, што да почнеш, што да завршиш, а што пак да ставиш на машина? Кога животот беше неопфатен, тоа се чинеше возможно. А сега, кога ти се скусува, сè повеќе ти е недостижно, и она што ти се чини на дофат. Кога си млад, мислиш дека немаш доволно животно искуство - со тоа те бие по глава и критиката и практиката. А кога ќе се здобиеш со него, односно кога ќе остариш, сè повеќе почнуваш де се сомневаш не само колку, туку и дали воопшто некому му е потребно тоа твое здобиено животно искуство. Оние на кои можеш и требаш да им го пренесеш, преку пристојно срочен збор, зафатени се со здобивање на сопственото искуство со кое ќе се носат во својот живот. А твоето им останува само како паспал место брашно, од што практично не се живее ниту се преживува, освен што може да послужи како наследен украс на кој си свикнал па уште не го фрлаш.
Додека таквите недоумици, или подобро недомислици, те шуткаат по работната соба, де седнат на масата, де налактен на фотелјата, де отпуштен на софата, како зимска сипака во потрага по некое зрно на голите гранки - ете ти го и пладне. Поминал работниот ден, сосе продолжената пауза за појадок. Од кујната допира миризбата на лукот во леќата, штотуку незагорена среде женскиот разговор, и од твојата соба сосема испарува секаква работна атмосфсра. Купот на масата си останува негибнат, а вљубените гулаби се одлетани од прозорецот. Свршено е со времето на литературата, со исклучок можеби на литературата за деца. Ќе продолжиш вечер, се залажуваш себеси, кога ќе си легнат децата. Ноќта е родена за творештво, ако не ти е погоден сонот.
Без ничие предупредување, сам како поп, се облекуваш и одиш по внуците. По свиоците фрчат коли со млади мајки избрзани од работа. Преку уличките претрчуваат мачки, во пребарување на преполните контејнери. Внуците веќе чекаат во градинката со нагризани јаболкца во рацете. „Десерт“, не само што ти објаснуваат туку и ти покажуваат. Бреј, си велиш, научиле нов збор, и тоа странски. А на зелено пазарче толку мали јаболкца одвај ќе најдеш. „Десерт“, повторуваш по нив, „мали јаболкца за мали дечиња“. Но, и тие како да не се баш одушевени од својот неугледен десерт, па кога поминувате покрај првото дуќанче те тргаат за обете раце да им купиш чоколада. Каков дедо си, ако немаш во џебот за внуците барем бомбонче ако не чоколадо. Така, тие веќе со подјадените чоколада а ти со нивните нагризани јаболкца се дотркалувате до дома. А таму, место да ви се израдуваат, уште невлезени ве караат, не само бабата туку и мајките - зашто си им дал чоколаден десерт пред да сркнат топла супа. И кога мисли добро, човек правел лошо. А како ли е, пак, кога мисли лошо?
Наведнат над чинијата, небаре подетинето виновен, си ја сркаш својата леќа со чешлиња лук место со парчиња сланина. И се обидуваш што потивко да мласкаш, зашто тоа ги нервирало младите па и бабата. А тебе пак те нервира миризбата на колбасите што сеедно се пржат, но кој те прашува. Ти навлегува во носниците, ти го исполнува окото, ти го дразни јазикот - просто да просолзиш, ако не да се промрсулавиш. Затоа брзаш да си го долапаш оброкот и да се повлечеш во својата соба. Зад тебе останува вревата на младите израдувани што се вратиле од работа, плачката на внуците што ги тераат да јадат она што не сакаат и пукотот на чепот од пивата што се отвораат. За тебе тоа е минато, зад кое затвораш врата, можеби налутено но и принудно. Сега уште имаш право на едно јаболко, во најдобар случај на двете нагризени од внуците, и толку.
По лесниот дневен оброк (ЛДО - како што по навик за кратенки на шега го нарекуваат младите), најсоодветно е да се опуштиш во фотелјата; софата е за прејаден, а работната маса за празен стомак. Сега добро би ти дошло едно кафе со цигара, но мораш да се откажуваш порок по порок. Онака како што на времето си ги стекнал лесно и едноврздруго, така сега ти е тешко и постапно да се одвикнуваш од нив. Не ти останува ништо друго освен да ги доглодаш јаболкцата од градинката, прочистувајќи си ги оретчените заби од лушпите на леќата и лукот. Истовремено слушаш вести од радиото, го долистуваш весникот од изутрина - одржувајќи ги и увото и окото колку што можеш будни. Иако си веќе отфрлен на последниот колосек, не сакаш да пропуштиш ништо од она што се случува во светот. За чудо, пак, помалку си заинтересиран за она што се случува непосредно околу тебе - можеби затоа што ти е тоа не само познато туку и здодевно.
Кога ги доглодуваш јаболкцата, земаш книга што веќе ја читаш и слушаш сега музика од радиото. Тоа е степен подолу во дневното спокојство, попладневната починка на отслужениот трудбеник. Но, колку и книгата да те привлекува, толку и музиката те одвлекува, па така тоа те принудува да се помириш со веќе свикнатиот и познат компромис. Ги склопуваш очите со очилата, ја спушташ книгата отворена во скутот и се предаваш сам на себеси. Поправо, задремуваш во вообичаената поза на пензиониран дедо, што редовно предизвикува смеа кај палавите внуци. И така, додека ја доваруваш леќата во кркорливиот стомак, во главата ти се ројат најавнати мисли а пред очите ти се нижат магливи слики. И никоја да запре или ти на неа да се запреш. Како монтажни рестлови од филмска лента, што сеедно се вртат на некоја запчеста макара, во обратна насока и со асинхрон тон.
Ноќниот сон си е сон, со сонување или соништа, или и без нив. А дневната дремка си е дремеж, во кој сонувањето е само полусон. Некој плиток брзак во кој брановите на дремењето ги корнат од дното камењата на јавето. Па така те вртат во тој вител, ни да те потонат ни да те отпуштат, сè додека не изрониш од него со уште замижани очи. Е, во таа дремка не се спрепнуваш од бајка, во тој полусон не се чукаш од белутрак, ами ненајавено ти се појавува твојот доктор, повеќе како куќен дух одошто како душевен лекар.
Се гледаш како седиш на работната маса, сега расчистена од излишните дреболии, и испнат си на столот како во став на готовс. Машината за пишување е пред тебе, со вовлечен лист хартија уште чист и празен. Над машината, како на пулт за ноти, ти е концептот, начкртан е со ракопис, читлив само за тебе. На десната страна, на дофат од раката, пепелницата со запалена цигара и филџанот горчливо кафе. А пак на левата, чоканчето домашна ракија и пјатото некаква салата. Се чека на првиот удар, првиот збор е најтежок. Ако го погодиш него, сè потаму се отвора - како кога со секира го погодуваш единственото место од кое се расцепува целата цепаница, колку и јазли да има. Но, макар што и концептот да ти е пред очи, и макар што и композицијата да ти е во мозокот, ти сè го одлагаш првиот потег. Го бараш првиот, прав, ударен збор: но, колку и да пребаруваш, не во некоја книга ами во сопствената глава, ти доаѓаат само обични, познати, илјада, безброј, којзнае колку пати повторувани почетоци. Треба да се концентрираш, си констатираш. Длабоко вовлекуваш од цигарата, жестоко ја гмечиш во пепелницата, безвкусно отпиваш од ракијата и гледаш во пјатото салата како во мртва природа. Пак ништо, уште ништо.
Тогаш од за грб, како професор на писмен испит, ти се задава твојот доктор - не да те провери дали препишуваш, туку наминат во вообичаена посета. Со тешки очила на носот и изгасена цигара в уста, тој пие само јогурт дома и вода на гости, при сè што е директор на клиника во црвено салдо. „Те фатив“, вели место поздрав, со закана како навистина да те фатил во препишување. Ти му го покажуваш празниот лист хартија во машината за пишување како доказ во свој прилог. „Пишуваш, а?“. Се наведнува да те ѕирне, а не знаеш далп ќе те пофали или ќе те покуди. Не знаеш ни дали да станеш да му правиш друштво во салонот или да останеш да се преправаш дека си зафатен. „Убаво, убаво. Пишувај, пишувај. Само, ова не ти чини“. Па го подига чоканчето за грлцето и не го крие зад грб ами го враќа на местото, како пред искушение пред кое нема бегање. „Тоа ми е за инспирација“, се браниш, а готов си да попуштиш: „За концентрација“. „За инспирација или за концентрација, ама не чини“. Како претходно да не погледнал колку е бистро на светлина, туку каква ти е левата комора на срцето. Па подробно почнува да ти расправа за разорното дејство на тој навик - како отпрво служи за инспирација или концентрација а на крај завршува како лажна компензација на пишувањето. „Човек прво пишува и потпива, пишувајќи си пие, а потпишува и се напива, пиејќи сè помалку пишува. Додека сосема не престане да пишува и додека сосема не престане да не пие. Метатеза, го заменува пишувањето со пиењето. Кога ќе се напие, си замислува којзнае што ќе напише; а кога ќе се отрезни, главата му е празна а раката му откажува. Аматеризам, професионализам, алкохолизам. Фази на вообразениот творец. Сфаќаш?“
Не сфаќаш: ни една од тие фази не ти е персонално позната; ни во пишувањето ни во пиењето. Секогаш си бил свој човек, со своја мерка: барем за таков се знаеш, ако не те знаат другите. Па сепак, домашниот доктор како куќен дух се повлекува од твојата работна соба, заканувајќи ти се со показалецот и покажувајќи на чоканчето. И не ја затвора вратата како што е ред, туку ја остава ширум отворена - за да навлегува низ неа кујнската измаглица од скомешани мириси. Повтуваш да појдеш по него и да го демантираш на прагот, но остануваш седнат како закован. Зошто да се подлагаш на напори кога и така сè е така како што е? Не ти се пие, не ти се пишува, дури и не ти се пуши. Се прашуваш зошто за пушењето не те заплашил, веројатно зашто и самиот не вади цигара од уста. Го чувствуваш јазикот скоравен и се гледаш бесповратно оддалечен од првиот збор што си требал да го удриш во машината за пишување.
Место тоа, како струен удар, те тресе за рамо едниот внук.
„Дедо сакаш ли кафе?“. Ти вика во уво, качен на твоето колено. Ја исправаш клумнатата глава, ги отвораш гурелавите очи и изронуваш од дремката, но се гледаш не на работната маса туку во пропаднатата фотелја. „Сакам“, спремно одговараш, „ама не со шеќер, со млеко“. Внукот истрчува за да не ја изуми попат пораката, па ти нема кога да го прашаш уште дали не наминал во меѓувреме нивниот доктор. Но тогаш се свестуваш дека тоа повеќе нема за тебе никакво значење, затоа што било не ни сон туку само полусон.
Така, останат во фотелјата, си го сркаш кафето и зјапаш во телевизорот. Овде нема кој да ти приговара што шмркаш кога сркаш и што се прозеваш кога зјапаш. Таму, кај младите, се врвчат гости, од гласни погласни, врие нешто на шпоретот, вријат тие од смеа. Како да нема војни наоколу, како иднината да е нивна. Меѓу нивните нозе, со купчиња играчки, внуците ја повторуваат детската градинка, откако претходно се натрчале по дворовите и уличките. Од нивната врева, непресушна како благословен извор, не се слуша ни телефонот, ни домофонот, ни грамофонот, ни касетофонот, ни радиото, ни телевизорот - сè додека не ги седнат на вечера и не ги легнат в кревет, кога пак почнуваат плачките. А кога ќе постивне во станот, тебе ти ја носат вечерата, на подавалник колку дланка калениче сува урда и канче кисело млеко: урдата е колку да го залажеш желудникот, а млекото колку да го потиснеш залакот.
Сит та пресит, ситно потцупнуваш во собата да го потиснеш постот во цревата. Па, од немајкаде, пак и’ се враќаш на фотелјата да ја догледаш програмата на малиот екран до крај: а кога ќе те здоболат очите, според тонот пак си ги доловуваш, уште си ги домислуваш сликите, никако што не ти влегуваат в глава. Сега веќе, си баеш со мозокот, не те бива за работа, допрва не си за пишување. Има ден, се тешиш. Се расоблекуваш и си легнуваш. Си ги голтнал аповите, ама не си ги измил забите. Утре, се потсетуваш. Се покриваш до рамената, се свртуваш кон ѕидот и ги затвораш очите. Не заспиваш со часови, чекаш да стивне и последниот шум во куќата, и сè си мислиш: секој живот заслужува да се запише, не е играчка - има умирачка. Утре, од утре. А - патлак ти пука.
http://www.blesok.com.mk izdanie broj 27
|